مدرسه چهار باغ اصفهان
شهر اصفهان یکی از مهم ترین شهر های تاریخی ایران به شمار می آید که سالانه میزبان تعداد بی شماری از گردشگران داخلی و خارجی می باشد. در کنار جاذبه های مشهور مانند میدان نقش جهان و یا پل خواجو، بنا های جالب توجه دیگری در شهر اصفهان وجود دارند که دیدن آن ها می تواند برای هر گردشگری جذاب باشد.
مدرسه چهار باغ اصفهان یکی از همین دیدنی های جالب توجه و جذاب محسوب می شود که با داشتن معماری و تاریخچه ای منحصر به فرد، به عنوان یکی از دیدنی های تاریخی این شهر شهرت پیدا کرده است.
با من بیا در ادامه این مطلب در مورد تاریخچه و همین طور معماری مدرسه چهار باغ اصفهان صحبت خواهد کرد و سنگاب های مدرسه چهار باغ را برای شما شرح خواهد داد. با ما همراه باشید.
معرفی مدرسه چهار باغ اصفهان
این مدرسه در گذشته با نام های مدرسه سلطانی و یا مدرسه مادر شاه نامیده می شد. در زمان سلطنت شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه حکومت صفوی، مدرسه چهار باغ شهر اصفهان بنا شد. به همین دلیل به عنوان آخرین بنا مهم و عظیم دوران صفویان در شهر اصفهان شناخته می شود.
بسیاری از گردشگران خارجی این بنا را در نوشته ها و سفرنامه های خود با کلماتی مانند سحر آمیز، جذاب و دلپذیر توصیف کرده اند. از جمله کسانی مانند اوژن فلاندن، دیولافوا و کنت دوگوبینو که از مدرسه چهار باغ به عنوان شاهکار مسلم معماری دوره صفوی یاد می کنند.
مدرسه چهار باغ از نظر کاشی کاری از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. چرا که انواع مختلف فنون کاشی کاری مانند کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی را در خود جای داده است و در حقیقت موزه کاشی کاری شهر اصفهان شناخته می شود.
هم چنین درختان کهنسال چنار و جوبی آبی که در میان آن جریان دارد، جلوه بی نظیری و دیدنی ای را به زیبایی های معماری این بنا بخشیده اند.
مدرسه چهار باغ کجا است؟
مدرسه چهار باغ شهر اصفهان در ضلع شرقی خیابان چهار باغ عباسی واقع شده است. نزدیک ترین ایستگاه مترو به این محل دیدنی و تاریخی، ایستگاه میدان انقلاب می باشد که تا مقصد حدود 400 متر فاصله دارد. هم چنین ایستگاه اتوبوس میدان امام حسین (ع) و ایستگاه مترو امام حسین (ع) در فاصله حدود 700 متری از این مدرسه قرار دارند.
بررسی تاریخچه مدرسه چهار باغ اصفهان
ساخت مدرسه چهار باغ در سال 1116 هجری قمری آغاز و در سال 1126 هجری قمری به پایان رسید. این بنا در واقع به عنوان آخرین سازه با شکوه دوران صفویان محسوب می شود که دلیل بنا نمودن آن تدریس علوم دینی به طلاب بوده است.
به نقل از بسیاری از محققان، این مجموعه هم زمان به عنوان مدرسه و مسجد مورد استفاده قرار می گرفته است. مدرسه چهار باغ با داشتن 8500 متر مربع مساحت، یکی از آثار مهم و با ارزش عصر صفوی محسوب می شد.
مدرسه چهار باغ موقوفات زیادی داشت که شامل باغ ها، مزارع، روستا ها، املاک، دکان ها، کاروان سرا ها و سایر مستغلات می شد و از کتابخانه ای کم نظیر و با ارزش برخوردار شده بود.
تمامی این موارد در حمله افغان ها، نابود شدند. کتابخانه مدرسه با کتب بسیار نفیس و کمیاب، در اختیار طلاب علوم دینی و سایر پژوهشگران و محققان آن روزگان قرار داشت.
این مدرسه به این دلیل با نام مدرسه سلطان شناخته می شود که در زمان شاه سلطان حسین ساخته شده است. از آن جایی که مدرسه در خیابان چهار باغ واقع شده است، به آن مدرسه چهار باغ نیز می گویند و چون مادر شاه سلطان حسین چند کاروان سرا و بازار و نهاد اقتصادی را وقف این مدرسه کرده بود، گاه این مدرسه با نام مدرسه مادر شاه نیز شناخته می شد.
مدرسه چهار باغ اصفهان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با نام مدرسه علمیه امام صادق (ع) نام گذاری شد و در حال حاضر به آموزش طلاب علوم دینی و حجره های آن نیز همانند عصر صفویه به اقامت طلاب اختصاص داده شده است.
بررسی معماری مدرسه چهار باغ
مدرسه چهار باغ، از چهار ایوان تشکیل شده است، نمای خارجی عمارت شامل یک سر در بلند و با شکوه و 17 طاق نمای دو طبقه آجری در اطراف آن می شود. کاشی های ریز و ظریف، مقرنس های پر نقش و نگار و خطوط مختلف، سر در ساختمان و ورودی بنا را به زیبایی هر چه تمام تر مزین کرده اند.
کتیبه سر در به خط نستعلیق سفید و روی زمینه کاشی لاجوردی نگاشته شده است و تاریخ 1112 هجری قمری بر روی آن به چشم می خورد. این کتیبه را عبدالرحیم جزایری کتابت نموده است. دو دهانه سر در با کاشی های فیروزه های تزیین شده اند و روی دو پایه سنگ مرمری، گلدانی به شکل بسیار زیبایی قرار داده شده است. در طرفین سر در دو سکوی مرمری بسیار نفیس و چشم نواز وجود دارد.
درب اصلی مدرسه نیز با طلا و نقره تزیین شده است و به عنوان نمونه بارز هنر زرگری و قلم زنی که در دوران صفویه به نهایت تعالی و تکامل خود رسیده است، به شمار می رود.
بر دو لنگه چپ و راست این در به خط نستعلیق بسیار زیبا و به صورت برجسته، اشعاری نگارش شده است. خطاط این اشعار، محمد صالح اصفهانی، خوشنویس برجسته دوران صفویان می باشد.
قسمت داخلی مدرسه از یک قسمت هشتی، ورودی، حیاط داخلی، گنبد، مناره و اتاق ها تشکیل شده است. زیبا ترین قسمت مدرسه از نظر کاشی کاری، هشتی ورودی آن می باشد. ایوان ها و حجره های صحن چهار ایوان مدرسه رو به باغی پر درخت قرار گرفته اند که جویباری از میان آن عبور کرده است. این نهر فرشادی (شعبه ای از زاینده رود) نام دارد.
صحن مدرسه چهار باغ شهر اصفهان، به عنوان نمونه کامل یک معماری دوران گران و بومی محسوب می شود. حجره هایی که در دو طبقه و در فواصل ایوان های مدرسه ساخته شده اند به سکونت طلاب علوم دینی اختصاص داشته اند.
بیش تر این حجره ها دارای نقشه بکسانی هستند که از یک اتاق نشیمن در جلو و قسمتی به صورت صندوقخانه در عقب و قسمتی به نام بالا خانه تشکیل می شوند. در جلوی این حجره ها ایوان زیبایی در نظر گرفته شده است.
در بخش شمالی مدرسه چهار باغ، ایوان شمالی با دهانه به نسبت عریض و ارتفاع زیاد قرار دارد که در جبهه مقابل آن، گنبد و مناره های ایوان جنوبی به چشم می خورد. کتیبه فوقانی داخل گنبد به خطر عبدالرحیم جزایری خوش نویس عصر صفویه می باشد.
تمامی سطوح داخلی بنا به قطعات کوچکی تقسیم شده اند که با کاشی مزین شده اند. منبر دوازده پله مدرسه که یکپارچه از سنگ مرمر ساخته شده است، از بهترین نمونه های هنر حجاری و سنگ تراشی آن دوران به شمار می آید.
در کنار این منبر، محراب نفیس و بسیار زیبای مدرسه دیده می شود که کتیبه بالای محراب و منبر نیز به خط عبدالرحیم جزایری می باشد.
اشعاری که در اطراف سرسرای مدرسه به چشم می خورد، به خط نستعلیق بسیار زیبا و به رنگ سفید بر روی کاشی خشت لاجوردی نوشته شده اند. این اشعار به خط محمد صالح اصفهانی بوده و قدمت آن ها به سال 1119 هجری باز می گردد.
کتیبه افقی داخل گنبد نیز به خط عبدالرحیم جزایری بوده و تاریخ 1121 هجری را نشان می دهد شبستان مسقف مدرسه چهار باغ شهر اصفهان که در ضلع شرفی مدرسه واقع شده است، با درب منبت کاری بسیار نفیسی به محوطه زیر گنبد متصل شده است. در این شبستان، سه محراب وجود دارد که کتیبه های اطراف آن ها را محمد مومن الحسینی در سال 1118 هجری نگارش کرده است.
به طور خلاصه از بخش های دیدنی مدرسه چهار باغ می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- معماری و کاشی کاری های زیبای گنبد مدرسه
- درب مجللی که با طلا و نقره تزیین شده است.
- محراب با شکوه
- منبر مرمرین
- حجره مخصوص شاه سلطان حسین
- کاشی کاری های منحصر به فرد داخل مدرسه
- خطوط نستعلیق کتیبه ها و پنجره های چوبی مشبک
بازار هنر
در شمال مدرسه چهار باغ اصفهان، بازار چه ای زیبا و مرتفع وجود دارد که در عصر صفویه، بازارچه بلند و یا بازارچه شاهی خوانده می شد. این بازارچه، نمونه ارزنده ای از بازار های عصر صفوی محسوب می شود و امروزه آن را با نام هنر می شناسند.
مهمانسرای عباسی
کاروانسرای مادر شاه که یکی از مجلل ترین اقامتگاه مسافران سه سده پیش محسوب می شد، به ساختمان های مدرسه چهار باغ در ضلع شرفی، متصل شده است. این مجموعه هم اکنون تبدیل به مهمانسرای عباسی شده و از نظر سبک معماری، بی نظیر و منحصر به فرد می باشد.
سنگاب های مدرسه چهار باغ شهر اصفهان
سنگاب ظرف سنگی بزرگی می باشد که در گذشته آن را از آب پر می کردند و به منظور وضو گرفتن و یا آشامیدن از آن استفاده می نمودند. محل نصب سنگاب به طور معمول در حیاط مسجد و یا امامزاده بوده است. اما بر حسب نیاز در سایر مکان های عمومی نیز از آن استفاده می کردند.
دو سنگاب در داخل مدرسه چهار باغ به چشم می خورد. یکی در سرسرای ورودی و دیگری در صحن مدرسه.
اولی سنگاب سرسرای ورودی از جنس سنگ پارسی می باشد و بر روی آن کتیبه صلوات بر چهارده معصوم به خط ثلث برجسته در لوح ها کوچکی کنده کاری شده است. بر طبق کتیبه، سنگاب در ماه شعبان سال 1110 (قمری) سنگ تراشی به نام محمد طاهر ساخته است. در وسط دو لوح آخر، عبارات زیر به خط نستعلیق دیده می شود:
«کتیبه اقل الطلبة محمد مهدی الحسینی عفی عنه
در شهر شعبان المعظم سنه ۱۱۱۰ به اتمام رسید عمل کم ترین محمد طاهر»
دومین سنگاب موجود در صحن مدرسه، رو به روی ایوان جنوبی قرار گرفته است و آن هم از جنس سنگ پارسی ساخته شده است. کتیبه این سنگاب به شرح زیر می باشد:
«وقف حضرت امام حسین صلوات الله و سلامه علیه کرد این سنگاب را
حاجی ابوالحسن اردکانی فی شوال المکرم سنة تسعین و الف»
بر اساس کتیبه، سنگاب در سال 1090 (قمری) ساخته شده است. از آن جایی که سال ساخت مدرسه چهار باغ بین سال های 116 (قمری) و 1126 (قمری) و در زمان حکومت سلطان حسین صفوی می باشد، چنین استنباط می شود که سنگاب پیش از ساختمان مدرسه در جای دیگری قرار داشته و پس از اتمام کار ساخت مدرسه چهار باغ، به صحن آن انتقال داده شده است. این سنگاب ها شاهکار هنر سنگ تراشی و خوشنویسی به شمار می آیند.
ساعات بازدید و بلیط مدرسه چهار باغ
بازدید از مدرسه چهار باغ تنها در روز های پنجشنبه از ساعت 14 تا 20 و جمعه از ساعت 8 تا 20 امکان پذیر می باشد. بهتر است در زمان برنامه ریزی سفر به اصفهان، این روز ها را مد نظر قرار دهید. بهای بلیط برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت می باشد.
پوشش چادر برای خانم ها اجباری بوده و در صورت نداشتن چادر، در ورودی به گردشگران چادر داده می شود. در صورتی که به عنوان نمازگزار وارد مسجد شوید، می توانید به صورت رایگان از آن بازدید کنید.
در صورتی که اطلاعات بیش تری در مورد مدرسه چهار باغ اصفهان دارید، می توانید آن را با سایر کاربران با من بیا در انتهای این مطلب به اشتراک بگذارید.
پرسش های متداول
مدرسه چهار باغ کجا است؟
مدرسه چهار باغ در ضلع شرقی خیابان چهار باغ عباسی شهر اصفهان واقع شده است.
مدرسه چهار باغ در چه سالی ساخته شده است؟
ساخت مدرسه چهار باغ در سال 1116 هجری قمری آغاز و در سال 11126 هجری قمری به پایان رسیده است.
امکان بازدید از مدرسه چهار باغ وجود دارد؟
مدرسه چهار باغ امروزه به عنوان حوزه علمیه امام جعفر صادق فعالیت دارد و می توان در روز های پنجشنبه از ساعت ۱۴ تا ۲۰ و جمعه از ساعت ۸ تا ۲۰ با پوشش اسلامی (برای خانم ها چادر) از آن بازدید کرد.
