حمام وکیل شیراز

حمام وکیل شیراز از دیدنی های این شهر محسوب می شود که قدمت آن به دوران زندیه باز می گردد. جالب است بدانید که حمام وکیل با شماره 917 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این حمام که با داشتن نمونه های بی نظیری از آهک بری و نگارگری، چشم ها را به خود خیره می کند، امروزه به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرد و با ورود به آن می توانید از آداب و رسوم، نحوه پوشش و فرهنگ مردم قدیمی شیراز بیش تر بدانید.

در گذشته حمام وکیل فقط به عنوان محلی به منظور شست و شو، مورد استفاده قرار نمی گرفت و میزبان دورهمی ها و مراسم های مختلف بوده است. موضوعی که به کمک مجسمه های جالب به زیبایی به نمایش درآمده است. علاوه بر تماشای مجسمه های متعدد با لباس های سنتی، از شنیدن آهنگ های گوش نواز محلی در این حمام نیز لذت خواهید برد.

در ادامه با من بیا تصمیم دارد موقعیت مکانی حمام وکیل شیراز را برای شما شرح دهد و سپس معماری و تاریخچه این حمام زیبا را مورد بررسی قرار دهد. با ما همراه باشید.

حمام وکیل کجا است؟

حمام وکیل در خیابان طالقانی شیراز، در مرکز شهر واقع شده است و در غرب مسجد وکیل و همین طور بازار وکیل قرار دارد.

برای دسترسی به حمام وکیل شیراز می توانید با خودرو شخصی به سمت بلوار کریم خان زند حرکت کنید و پس از میدان شهدا وارد خیابان طالقانی شوید. خودرو خود را در این خیابان پارک کرده و با پای پیاده مسیر چند دقیقه ای تا حمام را پیاده روی کنید.

در صورت تمایل می توانید از مترو نیز استفاده نمایید. برای این کار، باید در ایستگاه زندیه پیاده شوید. از این ایستگاه تا حمام وکیل حدود 10 دقیقه پیاده روی در پیش خواهید داشت.

چه کسی حمام وکیل شهر شیراز را ساخته است؟

پس از آن که کریم خان زند به قدرت رسید، شیراز را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود و بنا های زیادی مانند مسجد، بازار، حمام، آب انبار، ارگ، دیوانخانه، کاروان سرا، ضرابخانه و… را در این شهر ساخت.

یکی از آثار به جا مانده از او، حمام وکیل می باشد که در غرب مسجد وکیل واقع شده است و به دلیل داشتن نقش و نگار ها و نقوش تزیینی بی نظیرش، در بین گردشگران از محبوبیت ویژه ای برخوردار می باشد. این حمام که کار ساخت آن در سال 1187 هجری قمری به اتمام رسیده است، با داشتن زیر بنایی معادل 8660 متر مربع و مساحتی بالغ بر 11 هزار متر مربع، از جمله حمام های بزرگ ایران به شمار می آید. در واقع حمام به عنوان مرکز اجتماع نیز استفاده می شد. به همین دلیل، ساخت حمامی بزرگ یک دستاورد مهم به حساب می آمد.

حمام وکیل شهر شیراز، به شکل مستطیل ساخته شده است و نه تنها شخص پادشاه، یعنی کریم خان زند دستور ساخت آن را صادر نمود. بلکه بر روند کار نیز نظارت داشت و حتی طرح های مختلفی برای اجرا و ساخت آن ارائه می داد.

بررسی تاریخچه حمام وکیل شیراز

حمام وکیل در سال 1187 هجری قمری به دستور مستقیم کریم خان زند، ساخته و به نگاره های زیبایی مزین شد. در ادامه، پادشاهان دیگری تغییراتی را در آن انجام دادند تا این که ساختمان و تزیینات حمام وکیل در زمان قاجار مورد مرمت و باز سازی قرار گرفت. معماران این دوره با استفاده از ساروج، بخش هایی از حمام را پوشاندند و مجدد تزییناتی را بر روی آن انجام دادند.

حمام وکیل شیراز تا دوره پهلوی دوم، مورد استفاده قرار می گرفت. علاوه بر بخش هایی از آن که در قالب حمام نمره خصوصی به کار گرفته می شد، رختکن و یا سربینه آن به زورخانه تبدیل شده بود. در این دوره، بروز شکاف هایی در دیوار و سقف، حمام را به سمت تعطیل شدن سوق داد و اداره باستان شناسی در سال 1351 هجری شمسی، دستور مرمت و بازسازی آن را صادر نمود.

کاربری حمام وکیل پس از انقلاب اسلامی ایران تغییر نمود و برای مدتی به عنوان رستوران و سفره خانه پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بود. با این حال، وجود آسیب هایی به آن باعث شد تا کاربری حمام وکیل به موزه تغییر کند و بخش های مختلف حمام با مجسمه هایی از مردم قدیم شهر شیراز در حال استحمام و… به نمایش گذاشته شود.

موزه حمام وکیل شیراز

حمام وکیل شیراز پس از فراز و نشیب های بسیاری که پشت سر گذاشت، پس از انقلاب اسلامی به موزه مردم شناسی تبدیل شد. در حال حاضر، با ورود به این حمام نه تنها با معماری و نگارگری های خیره کننده دوران زندیه مواجه خواهید شد، بلکه امکان آشنایی با آداب و رسوم، نحوه پوشش و فرهنگ مردم شیراز نیز برای شما میسر می شود.

وجود 30 مجسمه مومی با حالت های مختلف، در واقع نشان گر داستان های قدیمی می باشند که راهنمای موزه در مورد آن ها به شما توضیح خواهد داد.

بررسی معماری و بخش های مختلف حمام وکیل

معماری هوشمندانه حمام وکیل با درب ورودی کوچک، هشتی پایین تر از سطح زمین و راهرویی زاویه دار مشخص می شود که مانع از ورود هوای سرد بیرون به حمام و خروج هوای گرم حمام به بیرون می شد. از دیگر ویژگی های منحصر به فرد این حمام می توانیم به استفاده از آهک در سقف و دیوار ها اشاره کنیم که باعث می شد رطوبت بر روی آن اثر نگذارد و باعث از بین رفتن آن نشود.

معرفی بخش های مختلف حمام وکیل

حمام های قدیم، فضای وسیعی را در بر می گرفتند و از بخش های متعدد و مختلفی تشکیل می شدند. حمام وکیل نیز از این قاعده مستثنی نبود و بخش های متنوعی را در خود جای داده است که در ادامه به بررسی و معرفی آن ها پرداخته ایم:

ورودی و هشتی

ورودی حمام با آجر کاری چشم نواز، به عنوان اولین بخش از حمام شناخته می شود که از نظر هر گردشگری از زیبایی بی نظیری برخوردار شده است. این سر در زیبا بعد ها در زمان قاجار به حمام اضافه شد.

هشتی پس از ورودی قرار دارد و بین کوچه و فضای داخلی بنا، فاصله ایجاد می کند و رابط بیرون و درون ساختمان می باشد. هشتی در مقایسه با سایر بخش های حمام، در ارتفاع کم تری قرار دارد. افراد پس از هشتی باید از راهرویی زاویه دار عبور می گردند تا به رختکن برسند.

در گذشته، معماری هوشمندانه حمام ها به گونه ای بود که مردم بدون نگرانی از ورود هوای سرد و سرماخوردگی به حمام کردن مشغول شوند. راهکار معماران ایجاد ورودی کوچک با شیب ملایم به منظور حمام ها بود تا تبادل هوا به حداقل ترین حالت خود برسد و پایین تر از سطح زمین قرار بگیرد.

سربینه

سربینه یا همان رختکن، فضایی با قاعده هشت ضلعی منتظم می باشد که وسیع ترین بخش حمام وکیل به شمار می آید و پایین تر از سطح زمین قرار دارد. از تزیینات سربینه می توانیم به رسمی بندی زیبای طاق ها و هشت ستون سنگی حجاری شده آن اشاره کنیم. این ستون ها که از جنس سنگ گندمک گوگرد دار می باشند، با مقرنس های کم عمق و برجسته تزیین شده اند.

تزیینات آهک بری چشم گیری با نقوش ظریف گیاهی نیز بر روی دیوار ها و طاق ها و تویزه های سربینه به چشم می خورند. قدمت این تزیینات به دوران زندیه باز می گردد. دو دوره قاجار نقوش دیگری بر روی این تزیینات ایجاد شد. هر چند در مرمت های پس از انقلاب موفق شدند تا تزیینات اولیه را از زیر نقوش جدید بیرون بیاورند.

تزیینات مربوط به دوره قاجار نیز در نوع خود بسیار جالب توجه هستند. به ویژه صحنه قربانی شدن اسماعیل به دست حضرت ابراهیم، معراج پیامبر (ص) و… که نگاه هر گردشگر و بیننده ای را به خود جلب می کنند. جذابیت این تزیینات، قرار گیری نقوش داستانی در کنار نقوش گیاهی و هندسی می باشد که بر ریشه های مذهبی، فکری و سنتی مردم این دیار صحه می گذارند.

حوضی هشت ضلعی زینت بخش فضای سربینه شده است و جذابیت آن را دو چندان کرده است. سکو هایی در اطراف سربینه تعبیه شده اند که هر سکو به قشر خاصی مانند علما و تجار، افراد حکومتی و سایر افراد جامعه، تعلق دارند. در چهار سکو رو به روی هم، چهار حوض کوچک به چشم می خورد. کاربرد این حوض ها در زمان خروج افراد پس از استحمام بود که پای خود را در آب سرد می گذاشتند.

بخش دیگر این فضا زیر سکو های سنگی می باشد که برای کفش ها در نظر گرفته شده بود و شامل کفش کن های سنگی با تزیینات ساده می شد. وجود هورنور و یا جامخانه هایی در سقف نیز نور کافی برای سربینه را فراهم می کرد.

میان در

پس از سربینه، میان در قرار دارد که به گرمخانه منتهی می شود. این بخش از حمام وکیل از تزییناتی مانند طاق رسمی بندی و آهک بری سقف و دیوار ها، برخوردار شده است. میان در درست همانند هشتی عمل می کند و تبادل حرارت بین سربینه و گرمخانه را به حداقل می رساند. ضمن این که مانع از دید مستقیم میان این دو فضا می شود. این راهرو باعث می شود تا افراد به یک باره وارد فضای گرم نشوند و در زمان خروج به طور ناگهانی از فضای گرم به فضای سرد ورود پیدا نکنند.

گرمخانه

گرمخانه یا فضای شست و شو، قاعده ای مربعی و کف سنگ فرش دارد و از دو شاه نشین برخوردار شده است. شاه نشین سمت راست در دوره پهلوی به عنوان حمام نمره مورد استفاده قرار می گرفت. چهار ستون سنگی در بخش میانی گرمخانه به چشم می خورد که نگاه هر بیننده ای را به طاق رسمی بندی بر فراز خود جلب می نماید.

گرمخانه از طریق مسیر های باریک زیر کف آن گرم می شد که هوای گرم و بخار آب را در کف حمام به جریان می انداختند. سه خزینه در ضلع شمالی گرمخانه وجود دارد که برای آب گرم، آب سرد و آب ولرم مورد استفاده قرار می گرفتند. دو حاکم نشین در دو طرف خزینه ساخته شده بود که در وسط هر یک حوضی مرمری قرار داشت.

در واقع، وجود قسمت هایی برای اقشار متفاوت جامعه یکی از ویژگی های حمام وکیل محسوب می شود که شامل دو سکو به نام شاه نشین و دو سکو به نام حاکم نشین می شود و برای نشستن پادشاهان و حاکمان مورد استفاده قرار می گرفتند. امروزه به منظور محافظت از شاه نشین های حمام وکیل، جلو پله های آن با شیشه احاطه شده است.

تزیینات حمام وکیل

بی شک آهک بری، از جذاب ترین تزیینات به کار رفته در حمام وکیل شیراز می باشد که شامل حکاکی نقوش برجسته بر سطحی از آهک می شود. رطوبت موجود در حمام باعث شده بود تا به جای گچ از آهک برای تزیینات استفاده کنند. چرا که در غیر این صورت دوام تزیینات پایین می آمد و در مدتی کم فرو می ریخت.

اصل آهک بری ها به شکل مضامین گل و بوته و متعلق به دوره زندیه می باشند. با این حال، در دوران قاجاریه، بر روی آن ها نگاره هایی متمایز ایجاد شده است. از نقوش دوره قاجار می توانیم به داستان هایی با مضامین قرآنی اشاره کنیم که شیخ صنعان و دختر نصرانی، معراج حضرت رسول (ص)، شمایل حضرت علی (ع)، صحنه انداختن و بیرون آوردن حضرت یوسف (ع) از چاه را به تصویر کشیده اند. در این میان نمی توان از موضوعات داستانی ادبیات فارسی چشم پوسی نمود که از دیدار شیرین و فرهاد و همین طور بیژن و منیژه تا صحنه سلطان سنجر و پیرزن را به نمایش درآورده اند.

صحنه معراج: در این صحنه می توانید پیامبر را سوار بر اسبی با سر شبیه به انسان مشاهده کنید که در مرکز تصویر واقع شده است. فرشتگان به صورت دایره وار دور ایشان هستند. در حالی که نقش هیچ کدام مشابه دیگری نیست و هدیه ای برای حضرت آورده اند.

صحنه به چاه انداختن حضرت یوسف (ع): این صحنه بر روی طاق ورودی رختکن واقع شده است و شامل تصویر حضرت یوسف (ع) در چاه می شود. در حالی که برادرانش در دو سوی چاه ایستاده اند.

شمایل حضرت علی (ع): تصویر حضرت علی (ع) سوار بر مرکب می باشد و با ذوالفقار بر پیکر دیوی می زند. گل و سبزه نیز از عناصر مشهود در این نگاره می باشند.

صحنه شیخ صنعان و دختر نصرانی: شیخ صنعان با دیدن دختر نصرانی عاشق می شود و دین و ایمان خود را از دست می دهد. در این جا شیخ را مشاهده می کنید که در مقابل دختر ترسا زانو زده است و دختر در وسط تابلو و با شکل و شمایل زنان قاجاری و دامن بلندی به رنگ قرمز به چشم می خورد. علاوه بر مریدان شیخ، دو دختر نیز در این تصویر قرار دارند. این صحنه صرفا به نقوش انسانی ختم نمی شود و با طرح حیوانات و پرندگان در هم آمیخته شده است.

صحنه دیدار شیرین و فرهاد: یکی دیگر از نقاشی های دیدنی در حمام وکیل شیراز، صحنه دیدار فرهاد دلباخته و شیرین می باشد. ضمن این که اشکال عجیب و فریب تخته سنگ ها، شکار جانوران، چهره و پیکر مردم کوچه و بازار، گیاهان با طرح های طلایی کم رنگ و…. در این نقاشی به چشم می خورند.

نقوش طبیعی: طرح های اسلیمی و گل و بوته نیز زینت بخش سقف حمام وکیل شده اند و شامل برگ ها و ساقه های پیچیده و در هم می شوند.

مراسم حمام وکیل

حمام ها در گذشته صرفا به عنوان محلی برای استحمام مورد استفاده قرار نمی گرفتند و کاربری های دیگری نیز داشته اند. به طور که برای برگزاری مراسمی مانند جشن حمام زایمان، چله نوزاد، آشنایی و خواستگاری، انتخاب همسران توسط مادر شوهر، حنابندان و…. به کار می رفتند.

مجسمه های مومی با لباس های سنتی در گوشه و کنار حمام وجود دارند و هر یک مشاغل مختلف آن زمان از حجامت و کشیدن دندان تا تجارت و… را به نمایش درآورده اند.

یکی از جذاب ترین بخش های حمام وکیل، پخش صدای دل انگیز ترانه ای شیرازی به منظور مراسم حنابندان می باشد که با مجسمه زنان در حال برگزاری این مراسم به تصویر درآمده است.

حمام وکیل چگونه گرم می شد؟

گرمخانه حمام وکیل دارای کفی از جنس سنگ می باشد که باعث حفظ گرما برای مدت طولانی تری می شد. به منظور تامین گرمایش این حمام، از دالان هایی شبیه به کانال هایی به عرض کم استفاده شده بود که گرما و بخار را در کل حمام به جریان می انداختند. در گذشته مردم با پای برهنه در حمام راه می رفتند و سیستم گرمایشی از کف مانع از انتقال سرمای سنگ به بدن می شد. خزینه با دو دیگ بزرگ در بخش جنوبی حمام واقع شده است که آب لازم برای استحمام افراد را گرم می کرد.

از دیگر بخش های حمام می توانیم به گلخن و یا تون اشاره کنیم که در زیر خزینه ها قرار داشت و از مجموعه راهرو، اتاقک و ظرفی مسی تشکیل می شد. در زیر ظرفی مسی، اتاقکی در نظر گرفته شده بود که از طریق راهرویی به بیرون از حمام راه پیدا می کرد. «تون تاب» وظیفه داشت تا در فواصل زمانی منظم هیزم و بوته ها را در تون قرار دهد تا آب خزینه گرم بماند. گربه رو های کف حمام باعث می شدند تا دود ناشی از سوختن تون به وسیله دودکش خارج شود. گربه رو ها هم چنین به گرم شدن کف حمام کمک می کردند.

گاورو نیز در شمال شرقی حمام تعبیه شده بود و شامل مسیری شیب دار می شد که به منظور کشیدن آب از چاه با کمک گاو مورد استفاده قرار می گرفت.

ساعت بازدید و قیمت بلیط حمام وکیل

هزینه ورودی حمام وکیل شیراز برای گردشگران داخلی و خارجی یکسان می باشد. شما نیز می توانید برای بازدید از این جاذبه تاریخی شهر شیراز از ساعت 9 تا 17 به آن مراجعه کنید. لازم به ذکر است که حمام وکیل شیراز در مناسبت های مذهبی مانند شهادت امام علی (ع)، تاسوعا و عاشورا حسینی و.. تعطیل می باشد.

بهترین زمان بازدید از حمام وکیل شیراز

حمام وکیل از اماکن دیدنی شهر شیراز محسوب می شود که در ایام تعطیل سال، به خصوص تعطیلات نوروز، میزبان سیل عظیمی از گردشگران و بازدید کنندگان می باشد. برای این که به دور از شلوغی ها بتوانید زیبایی های این حمام را مشاهده کنید، توصیه می کنیم اردیبهشت ماه و یا اوایل پاییز برای سفر به شهر شیراز اقدام نمایید. با این حال، حتی اگر در تابستان به دیدن این حمام بروید، هوای خنگ داخل آن حال خوبی را به شما القا خواهد کرد.

معرفی دیدنی های اطراف حمام وکیل شیراز

ارگ کریم خان

ارگ کریم خان از آثار به جا مانده و ارزشمند دوره زندیه می باشد که در 14 خرداد ماه سال 1351 هجری شمسی، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این ارگ زمانی محل زندگی کریم خان زند بود و به همین دلیل با نام کریم خانی شناخته می شود.

ارگ مذکور، با 4000 متر مربع مساحت، به چهار برج با ارتفاع 14 متر مجهز شده است که با کمک دیوار هایی به ارتفاع 12 متر، کاربرد دفاعی آن را به نمایش گذاشته اند. بخش درونی ارگ، از ایوان ها و اتاق های نقاشی شده، آب نما ها و باغچه های زیبا تشکیل شده است که در کنار اتاق های مسکونی، حمام خصوصی و برخی امکانات خدماتی برای زندگی به چشم می خورند.

موزه پارس

موزه پارس از دیگر بنا های به جا مانده از دوره زندیه می باشد که در باغ نظر شیراز واقع شده است و آرامگاه کریم خان زند را در خود جای داده است. این عمارت به منظور پذیرایی از میهمانان طلطنتی و نمایندگان کشور های خارجی توسط کریم خان زند احداث شد. با این حال، پس از ساخت به عنوان تفرجگاه شاهان و شاهزادگان مورد استفاده قرار گرفت.

در سال 1351 هجری شمسی کاربری این عمارت به موزه تغییر پیدا کرد و امروزه با معماری جذاب، نقش و نگار های چشم نواز، مقرنس کاری سقف، حس حضور در قصری با شکوه به شما القا خواهد شد. از آثار تاریخی این موزه می توانیم به اشیای دوران هخامنشیان، ساسانیان و حتی پیش از اسلام تا نقاشی های معروف آقا صادق نقاش اشاره کنیم.

بازار وکیل

بازار وکیل از دیگر دیدنی های شهر شیراز و از مشهور ترین بازار های سنتی ایران محسوب می شود که در سال 1351 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران جای گرفته است. این بازار که یادگاری دیگر از دوره حکومت کریم خان زند می باشد، بخشی از مجموعه وکیل به حساب می آید که شامل بازار، مسجد، حمام و آب انبار می شود.

در این بازار نه تنها می توانید از خریدی متفاوت لذت ببرید، بلکه فرصت گشت و گذار در جاذبه ای تاریخی و معاشرت با مردم بومی برایتان وجود دارد. پارچه های رنگارنگ، فرش و گلیم، کلوچه، مسقطی های سنتی شیرازی، حلوای مسقطی، خاتم و منبت، عرقیجات و گیاهان کوهی، انواع چرم، زیورآلات سنتی، انواع وسایل مسی و نقره، ادویه جات و… از جمله اقلامی می باشند که در بازار وکیل به فروش می رسند.

مسجد وکیل

مسجد وکیل از زیبا ترین بنا های دوره زندیه و کریم خان زند محسوب می شود که در نزدیکی بازار و حمام وکیل واقع شده است. این مسجد با داشتن معماری حسرت انگیز و ستون های زیبا، باعث شگفتی هر گردشگری می شود.

این اثر تاریخی، در تاریخ 18 تیر ماه سال 1311 هجری قمری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و از برجسته ترین بخش های آن می توان به سه طاق با شکوه که با نام های طاق سر در ورودی، طاق مروارید و طاق ورودی شبستان بزرگ شناخته می شود، اشاره نمود. علاوه بر این، تزیینات کاشی کاری، حجاری های 48 ستون شبستان، حوض وسیع و منبر مرمرین یکپارچه باعث شده اند که بسیاری از گردشگران بازدید از این جاذبه تاریخی را در برنامه خود قرار دهند.

در صورتی که اطلاعات بیش تری از حمام وکیل شیراز دارید، می توانید آن را با سایر کابران با من بیا، در انتهای این مطلب به اشتراک بگذارید.