باغ موزه قصر، باغ قاجار و زندان پهلوی!

از اولین زندان های شهر تهران که تاریخچه ای جالب و طولانی در پس آن وجود دارد، می توانیم به زندان قصر اشاره کنیم که امروزه با نام باغ موزه قصر تهران شناخته می شود.

این زندان تاریخی، ابتدا به عنوان قصری برای فتحعلی شاه قاجار مورد استفاده قرار می گرفت و سپس کاربری نظامی برای آن تعیین گردید. اما امروزه باغ موزه قصر از بازدید کنندگان میزبانی می کند. در ادامه با من بیا اطلاعاتی جذاب و کامل در رابطه با این دیدنی پایتخت ارائه کرده است. با ما همراه باشید.

بیش تر با باغ موزه قصر آشنا شوید…

باغ موزه قصر یکی از دیدنی های جذاب و تاریخی شهر تهران به حساب می آید که قدمت آن به زمان دوران قاجاریان و فتحعلی شاه قاجار باز می گردد. این زندان در سال 1308، توسط رضا شاه مورد بازسازی قرار گرفت و یکی از مهم ترین زندان های دوره پهلوی به حساب می آمد.

پس از کودتای 1332، بخش هایی اختصاصی برای زندانیان سیاسی به زندان قصر اضافه شد. افرادی بسیاری که به عنوان انقلابی و سیاسی شناخته می شدند، در این زندان اسیر بوده اند. این بنای تاریخی با فراز و نشیب هایی که پشت سر گذاشته بود، در آبان ماه سال 1375، با شماره 1766 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت.

چطور به باغ موزه قصر برویم؟

باغ موزه قصر در انتهای خیابان شهید مطهری، خیابان شهدای ناجا، میدان پلیس واقع شده است. امکان دسترسی به این باغ موزه از طریق خودرو شخصی و وسایل حمل و نقل عمومی نیز وجود دارد:

در صورتی که با خودرو شخصی به سمت باغ موزه قصر حرکت می کنید، باید از هر کجا که در زمان سفر به تهران، اقامت دارید، خود را به اتوبان شهید صیاد شیرازی برسانید، سپس از خروجی پلیس شریعتی خارج شوید تا به میدان پلیس برسید.

هم چنین می توانید خود را به انتهای خیابان شهید مطهری برسانید، پس از گذشتن از تقاطع دکتر شریعتی، به میدان پلیس می رسید و می توانید به بازدید از باغ موزه قصر بروید.

برای استفاده از مترو، باید در ایستگاه مترو شهید مفتح که در خط شماره یک (تجریش – کهریزک) قرار دارد، پیاده شوید. پس از آن به سمت انتهای خیابان مطهری حرکت کنید و پس از گذشتن از تقاطع دکتر شریعتی، به بازدید از باغ موزه قصر بروید.

البته می توانید با استفاده از خطوط اتوبوسرانی، به سمت باغ موزه قصر حرکت کنید که از طریق پنج مسیر صورت می گیرد:

1. پایانه امام خمینی (ره)، اتوبوس میدان معلم، ایستگاه رو به روی باغ موزه قصر
2. پایانه میدان رسالت، اتوبوس پیچ شمیران، ایستگاه میدان پلیس، باغ موزه قصر
3. پایانه میدان امام حسین (ع)، اتوبوس شهید بهشتی، ایستگاه تقاطع پلیس شریعتی، خیابان پلیس، باغ موزه قصر
4. پایانه اتوبوس پیچ شمیران، اتوبوس رسالت، ایستگاه تقاطع پلیس شریعتی، خیابان پلیس، باغ موزه قصر
5. پایانه شهید بهشتی، اتوبوس میدان امام حسین (ع)، ایستگاه انتهای خیابان مطهری تقاطع شریعتی، باغ موزه قصر

بررسی اصالت باغ موزه قصر در طول تاریخ

در سال 1177 هجری شمسی، فتحعلی شاه قاجار، درست با دومین سالگرد سلطنت خود، دستور ساخت قصری خارج از شهر تهران را صادر کرد. با دادن این دستور، در مکان فعلی موزه قصر، عمارتی بزرگ و تشکیل شده از اندرونی، کلاه فرنگی و استخر ساخته شد. اما ناصر الدین شاه چندان علاقه ای به این قصر نداشت و با دستور وی این مکان به منظور اردوی سالانه قوای قزاق مورد استفاده قرار گرفت و کاربری آن به نظامی تبدیل گشت و محلی با کاربرد نظامی در منطقه به شمار می آمد.

در دوران حکمت مظفر الدین شاه نیز این باغ به دست اداره ژاندارمری سپرده شد و کاربرد خود را از دست داد و به ویرانه ای تبدیل شد که باران و اتفاقات طبیعی باعث رو به متروکه شدن رفتن آن می شدند.

زندان شهربانی یا همان نظمیه تهران، در دوران ریاست سوئدی ها بر این اداره، در محل شهربانی واقع شده بود که موقعیت فعلی آن بخشی از وزارت امور خارجه کنونی در میدان توپخانه می باشد. این زندان از دو یا سه اتاق کوچک همراه با چند اتاق و زیر زمین برای زندانیان عمومی تشکیل شده بود.

پس از این که حکومت رضا شاه شروع به کار کرد، این زندان ها کافی نبودند و به همین خاطر رئیس شهربانی آن زمان، سرتیپ درگاهی، دستور داد تا مکانی به منظور تاسیس زندان جدید در نظر گرفته شود. قصر قاجار که در آن دوران به یک خرابه تبدیل شده بود، به منظور این کار انتخاب گردید.

فرآیند ساخت این زندان، در آن زمان آغاز شد و در 11 آذر ماه سال 1308، زندان قصر توسط رضا شاه افتتاح گردید. این زندان تا زمان ساخت زندان اوین، اولین و تنها زندان متمرکز در شهر تهران به حساب می آمد. در دوران پهلوی، توسعه دادن زندان قصر ادامه پیدا کرد تا این که در دوران پس از انقلاب اسلامی، زندان مذکور، به عنوان مکانی برای نگهداری از زندانیان غیر سیاسی مورد استفاده قرار گرفت.

معمار مشهور روسی به نام نیکولا مارکوف، مسئولیت طراحی زندان قصر را بر عهده داشت. در این زندان 192 اتاق به منظور نگهداری از زندانیان ایجاد شده بود که در این میان 96 اتاق، به صورت پنج نفره و سایر آن ها از ساختاری انفرادی برخوردار شده بودند.

البته در این مجموعه مریض خانه نیز واقع شده بود که شامل 6 اتاق 6 تخته می شود و 16 اتاق 1 تخته دیگر را نیز در خود جای داده بود.

جالب است در مورد گذشته زندان قصر بدانید که سرتیپ درگاهی، به عنوان موسس آن انتخاب شد. سرتیپ درگاهی فردی بود که نیاز به یک زندان جدید را مطرح نمود و در زمان افتتاح آن توسط رضا شاه، از شاه کشور دعوت کرد تا به داخل یکی از سلول های زندان بیاید. همین امر موجب شد تا رضا شاه به مدت دو روز او را در زندان ساخته خودش زندانی کند. در واقع به نوعی سرتیپ درگاهی از اولین زندانیان قصر به حساب می آید!

بخش هایی که در کنار یکدیگر باغ موزه قصر را تشکیل داده اند…

زندان قصر با داشتن شکلی دایره ای، از سه طبقه تشکیل شده است. بالکن های آن توسط نرده پوشانده شده اند و به عنوان مکانی برای ورود هوا به داخل زندان تعبیه شده بودند. همین مسئله باعث شده بود تا هوای داخل زندان در زمستان بسیار سرد و در تابستان ها بسیار گرم باشد!

موزه مارکوف

موزه مارکوف از فضا های متنوعی تشکیل شده است که مهم ترین آن ها شامل مرکز اسناد، تصاویر و اشیاء تاریخی، نمایشگاه، گالری موسمی، کافه گالری و سالن اجتماعات چند منظوره می شود. از دیگر بخش های این موزه می توانیم به کتابفروشی دائمی (با مضامین تاریخ انقلاب و مبارزات سیاسی و کتب تاریخی مرتبط با زندان) و زورخانه اشاره کنیم.

سالن فرخی یزدی

آمفی تئاتری با نام سالن آمفی تئاتر فرخی یزدی در ضلع غربی مجموعه باغ موزه قصر به چشم می خورد که ظرفیت آن بین 100 تا 200 نفر قابل افزایش می باشد. از این سالن ، به جهت برخوردار شدن از سیستم های صوتی و تصویری، به منظور برگزاری رویداد هایی مانند همایش، نمایش نامه خوانی، اجرای زنده موسیقی، تئاتر و نمایش فیلم استفاده می گردد.

زندان سیاسی

زندان سیاسی با داشتن مساحتی بالغ بر 5 هزار متر مربع، روایتی تاریخی از انقلاب و مبارزان انقلاب اسلامی را در خود جای داده است. بخش های گوناگون ساختمان، از زندان ها، کتابخانه، مرکز مطالعات، موزه، حسینیه و هتل زندان تشکیل شده اند.

برج های دیده بانی

در گوشه های محوطه، برج های دیده بانی دیده می شوند. برج جنوب شرقی محوطه به تلسکوپ و دوربین دو چشمی برای رصد نجومی و شهری مجهز شده است.

نیایشگاه

نیایشگاه با بنایی تاریخی و کاشی کاری زیبا، در برهه ای از حیات خود، به عنوان محلی برای برگزاری دادگاه های اوایل انقلاب اسلامی مورد استفاده قرار می گرفت.

باغ ایرانی

5 هزار متر مربع به باغ ایرانی اختصاص داده شده است که از گیاهان متنوع پر شده است. در پوشش گیاهی این باغ درختان نارون، کاج، انگور، چنار، توت، بید مجنون، تبریزی و سروناز دیده می شود. ضمن این که سروستانی در ضلع شرقی آن قرار دارد.

افراد معروف زندانی شده در زندان قصر

در زندان قصر افراد و اشخاص مشهور زیادی به اسارت گرفته شده و زندانی شده اند که از مهم ترین آن ها می توانیم به قوام السلطنه، صارم الدوله، عبدالحسین تیمور تاش، بزرگ علوی و علیمردان خان بختیاری، محمد فرخی یزدی و دکتر تقی ارانی اشاره کنیم.

بزرگ علوی، سرگذشت سال های اسارت خود و دیگر زندانیان را در کتابی با نام «53 نفر» به نگارش درآورده است.

در زمان حکومت پهلوی، چهره های اسلامی زیادی هم چون آیت الله سید علی خامنه ای، آیت الله طالقانی، مهدوی کنی، محمد تقی شریعتی، اکبر هاشمی رفسنجانی، مرتضی مطهری و شهید با هنر در این مکان زندانی بودند. البته برخی از اخبار نشان می دهند که امام خمینی (ره) نیز چند روزی را در زندان قصر به عنوان زندانی سپری کرده است.

در دوران بعد از انقلاب اسلامی، این مکان هم چنان با کاربری زندان مورد استفاده قرار می گرفت و امیر عباس هویدا نیز یکی دیگر از زندانیان آن بود. تعداد زیادی از زندانیان محکوم به اعدام رژیم پهلوی در این مکان نگهداری می شدند!

سید فرهاد نامی، یکی از مخالفان شاه، توانست بزرگ ترین و البته معروف ترین فرار را از زندان قصر در سال های پیش از انقلاب به نام خود ثبت کند. در زمان محمد رضا شاه، اشرف دهقان نیز توانست از این زندان فرار نماید.

مدتی پیش از انقلاب اسلامی نیز درب های زندان قصر توسط زندانیان باز شدند و زندانیان بخشی از دیوار های آن را تخریب کردند. دو آمریکایی که به اختلاس متهم شده بودند نیز در بین فراری های زندان قصر بودند که داستان فرار آن ها توسط نویسنده آمریکایی به نام «کن فالت» به رشته تحریر درآمد و همین طور فیلمی از روی این داستان با نام «فرار عقاب ها» ساخته شد.

شرایط و ساعات بازدید از باغ موزه قصر

برای بازدید از باغ موزه قصر می توانید در روز های شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8.30 صبح الی 2.30 عصر و پنج شنبه های از ساعت 8.30 صبح الی 13.30 ظهر به آن مراجعه کنید.

این مجموعه تاریخی در روز های جمعه و هم چنین روز های تعطیل رسمی، امکان بازدید را برای بازدید کنندگان میسر نکرده است. به منظور بازدید از باغ نیازی به تهیه بلیت و پرداخت هزینه نمی باشد. اما برای تماشای موزه باغ موزه قصر شهر تهران، باید بر اساس تعرفه های تعیین شده، بلیت تهیه کنید.

ممکن است شما هم جزو افرادی باشید که به بازدید از باغ موزه قصر شهر تهران رفته باشید و اطلاعاتی بیش تر و خاطره ای جذاب از آن در ذهن شما نقش بسته باشد. در این صورت می توانید در انتهای این مطلب با دیگر کاربران با من بیا آن ها را به اشتراک بگذارید.

پرسش های متداول

باغ موزه قصر کجا است؟

باغ موزه قصر در انتهای خیابان شهید مطهری، خیابان شهدای ناجا، میدان پلیس واقع شده است.

قدمت باغ موزه قصر به چه زمانی باز می گردد؟

قدمت این مکان به دوره فتحعلی شاه قاجار باز می گردد و در دوره رضا شاه به زندان تبدیل شده است.

راه های دسترسی به باغ موزه قصر به چه صورت است؟

برای دسترسی با خودروی شخصی از اتوبان‌ شهید صیاد شیرازی یا خیابان شهید مطهری می‌ توانید اقدام کنید. برای دسترسی با مترو از خط شماره یک استفاده کنید و در ایستگاه مفتح پیاده شوید. انتهای خیابان مطهری و بعد از تقاطع دکتر شریعتی باغ موزه قصر قرار دارد. در پایانه ‌های امام خمینی، میدان رسالت، امام حسین (ع)، پیچ شمیران و شهید بهشتی نیز به ترتیب می ‌توانید با اتوبوس ‌های میدان معلم، پیچ شمیران، شهید بهشتی، رسالت و میدان امام حسین به این مجموعه دسترسی داشته باشید.

شرایط و قوانین بازدید از باغ موزه قصر چگونه می باشد؟

برای بازدید از باغ موزه قصر می توانید در روز های شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8.30 صبح الی 2.30 عصر و پنج شنبه های از ساعت 8.30 صبح الی 13.30 ظهر به آن مراجعه کنید. این مجموعه تاریخی در روز های جمعه و هم چنین روز های تعطیل رسمی، امکان بازدید را برای بازدید کنندگان میسر نکرده است. به منظور بازدید از باغ نیازی به تهیه بلیت و پرداخت هزینه نمی باشد. اما برای تماشای موزه باغ موزه قصر شهر تهران، باید بر اساس تعرفه های تعیین شده، بلیت تهیه کنید.