گردشگری کشاورزی در همدان؛ فرصت یا حسرت؟
با وجود این که “گردشگری کشاورزی” در نگاه اول حضور تعدادی گردشگر سر زمین کشاورزی و آشنایی با مراحل مختلف تولید محصول و خرید بدون واسطه را به ذهن متبادر می کند اما در واقع فرا تر از این است.
“گردشگری کشاورزی” که زیر مجموعه گردشگری روستایی قرار دارد نه تنها به گردشگر حسی خوشایندی می دهد بلکه آشنا شدن با جغرافیای روستا های ایران را نیز به همراه دارد، این نوع از گردشگری هم چنین یکی از بنیادی ترین ابعاد گردشگری و حوزۀ فرهنگی بومی محلی هر منطقه، کشور، شهر و روستا است.
همدان به دلیل داشتن محصولات متنوع کشاورزی و معروفیت این محصولات در عرصه ملی و بین المللی حرف های زیادی برای گفتن دارد، از طرفی کشاورزی محور نخست توسعه استان است و همین دلایل بر اهمیت این حوزه صحه می گذارد. از طرف دیگر، همدان جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوانی دارد که ظرفیت بی نظیری است و می تواند توسعه گردشگری را به دنبال داشته باشد اما متاسفانه تاکنون آن طور که باید در این حوزه موفق نبوده است.
در این راستا، خبرنگار با من بیا در نشست تخصصی” بررسی ظرفیت های گردشگری کشاورزی در همدان” به این حوزه پرداخت و ابعاد مختلف گردشگری کشاورزی در همدان را مورد بررسی قرار داد.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان با اشاره به این که وقتی به دنبال ایجاد ظرفیت در حوزه گردشگری کشاورزی هستیم باید امکانات مناسبی برای گردشگر فراهم کنیم، گفت: گردشگری کشاورزی عموما مربوط به مناطق روستایی است و گردشگران این حوزه به دنبال آرامش روحی و کسب تجربیات بکر در این گونه مناطق هستند.
رمضان کلوندی بیان کرد: به عنوان مثال در برخی از کشور ها مزارع گیاهان دارویی اسطوخودوس به حوزه کارآفرینی کمک کرده، در این مزارع امکانات لازم برای ماندگاری گردشگر وجود دارد چرا که رایحه و اسانس اسطوخودوس بر آرامش اعصاب و روان تاثیر گذار است.
وی ادامه داد: هم چنین گردشگران در مزارعی مثل مزارع زعفران می توانند چیدن و برداشت محصول را بینند و راجع به فرآوری آن اطلاعاتی کسب کنند که برایشان جالب است.
کلوندی اظهار کرد: همدان به عنوان استانی که قطب نخست اقتصاد آن، کشاورزی است پتانسل خوبی در زمینه تولیدات کشاورزی مثل انگور، سیب زمینی، سیر، گیاهان دارویی، گشنیز، زعفران، گردو و رازیانه دارد، از طرف دیگر با وجود جاذبه های تاریخی و گردشگری، ظرفیت زیادی در این حوزه دارا است.
وی یکی از ظرفیت های گردشگری کشاورزی همدان را باغ گیاهان دارویی دانست و گفت: در این باغ به عنوان اولین باغ گیاهان دارویی در کشور حدود ۲۰۰ گونه گیاهان دارویی ایرانی و خارجی کشت می شود و دارای قابلیت های فراوانی است، هم چنین تا قبل از شیوع کرونا سالانه حدود ۳۰۰ مورد بازدید از این باغ انجام می شد.
کلوندی با بیان این که حدود ۵۳ درصد گشنیز ایران در استان همدان و به ویژه در نهاوند کشت می شود، گفت: دیدن مزارع، نحوه کشت، رایحه و برداشت گشنیز می تواند در جذب گردشگر تاثیر زیادی داشته باشد.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان ادامه داد: هم چنین بیش از ۸۰ درصد رازیانه کشور در استان همدان و عمدتا شهرستان رزن کشت می شود و مزارع بسیار زیبایی در این منطقه وجود دارد که می تواند سبب رونق گردشگری کشاورزی شود.
وی اضافه کرد: اگر نقطه ضعف های این حوزه دیده و راهکار هایی برای آن ارائه شود می توان مانور خوبی روی گردشگری کشاورزی داد، اگر زیر ساخت های حضور گردشگر در مزارع فراهم باشد کارآفرینی، تولید و درآمد زایی خوبی در این زمینه به دست می آید.
کلوندی با اشاره به این که گردشگری کشاورزی می تواند در رونق گردشگری سلامت هم موثر باشد، افزود: استان در کشت گیاهان دارویی رتبه دوم کشور را دارد، علاوه بر این با وجود بوعلی سینا در همدان که چهره جهانی در طب است و می تواند برند طب سنتی باشد و می توان از این ظرفیت در راستای رونق گیاهان دارویی و جذب گردشگر کشاورزی بهره برد.
وی اضافه کرد: هم چنین پتانسیل زیادی در زمینه باغ های میوه در استان وجود دارد که اگر برای بازدید آماده شوند و جشنواره های متناسب با هر محصول برای آن ها برگزار شود می تواند در رونق گردشگری کشاورزی نقش بسزایی داشته باشند.
کلوندی در ادامه عنوان کرد: متاسفانه در کشور ساز و کار ها و بستر های گردشگری کشاورزی از ریشه دیده نشده و اهمیت کار برای مسئولان روشن نیست چرا که اگر ارزش این حوزه دیده می شد تاکنون برای زیرساخت ها فکری جدی شده بود.
وی اضافه کرد: اگر به جایگاه گردشگری و به تبع آن گردشگری کشاورزی بها داده می شد کشور از نفت بی نیاز می شد، به محیط زیست آسیب نمی زدیم و مرگ منابع طبیعی و آب های زیر زمینی را نظاره نمی کردیم، بنابراین توسعه گردشگری و به ویژه گردشگری کشاورزی می تواند راه برون رفت این مشکلات باشد.
این فعال حوزه گیاهان دارویی در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به این که گردشگری کشاورزی شاخه های متعددی دارد، تصریح کرد: پرورش انواع حیوانات، کاشت گل و گیاه، انواع تولیدات کشاورزی، محصولات و طبخ های محلی، عشایر و سیاه چادر ها و… ظرفیت های خوبی هستند که در صورت بهره مندی از زیرساخت های اولیه می توانند به توسعه گردشگری کشاورزی کمک کنند.
کلوندی لزوم حداقل آموزش در برخورد با گردشگر را ضروری دانست و یادآور شد: همدان استانی صنعتی نیست، بنابراین می توان صنعت کشاورزی را در کنار جاذبه های خوب فرهنگی، گردشگری و تاریخی دید و علاوه بر ایجاد منابع پایدار در ورود ثروت به استان نیز بهره برد.
وی با اشاره به این که کشور چین در زمینه گیاهان دارویی برای حدود ۱۰۰ میلیون نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده است، مطرح کرد: با توجه به پتانسیل هایی که در این حوزه در کشور ما وجود دارد می توان برای پنج میلیون نفر اشتغالزایی کرد.
کلوندی اضافه کرد: متاسفانه تاکنون این پتانسیل ها شناخته نشده و روی آن ها سرمایه گذاری نکرده ایم، علاوه بر این مدیران هنوز توجیه نشده اند کشور چه پتانسیل هایی در این زمینه دارد که اگر فعال شود قسمت زیادی از مشکلات بیکاری و اشتغال و تولید حل خواهد شد.
یک باغدار و فعال حوزه گردشگری کشاورزی اهل شهرستان ملایر با بیان این که از سال ۷۹ باغ انگور خود که حالا به مجموعه گردشگری کشاورزی “زمرد” معروف است را احداث کردیم، گفت: از سال ۸۶ به بعد سیل بازدید کنندگان به باغ روان شد و با وجود این که گردشگرانی از دیگر کشور ها از باغ بازدید کرده اند اما در شهر ملایر هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده ایم.
محمد غفاری ادامه داد: در طول فعالیت خود زمانی به این نتیجه رسیدم که باغ باید مرکز یادگیری و آموزش باشد و با ورود پژوهشکده انگور این اتفاق افتاد، اولین دوره پژوهشگده انگور در این مجموعه برگزار شد و سپس در ملایر جا افتاد و کلاس هایی برگزار کردند.
وی اضافه کرد: خوشبختانه پس از آن استقبال مردم از باغ بسیار خوب بود و اتفاقات خوبی در راستای گردشگری کشاورزی در آن جا رقم خورد، سرانجام موفق شدیم برای اولین بار باغ گردشگری کشاورزی را در استان همدان تاسیس کنیم.
غفاری با تاکید بر این که عدم آگاهی مهم ترین دلیل عدم کارایی در حوزه گردشگری کشاورزی است، مطرح کرد: دو سال است در باغ طرح سرشاخه کاری انجام می‌دهیم و با مرکز تحقیقات سازمان جهاد هم قرارداد می بندیم، اما از ۱۲ هزار خانواده باغدار ملایری هیچ یک قبول نکردند سرشاخه کاری در باغشان انجام شود و عدم آگاهی و اطلاع رسانی دقیق علت این موضوع است.
وی با بیان این که با انجام این طرح پیوند انواع انگور را در باغ انجام دادیم، اظهار کرد: در طول مسیر با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کردیم به عنوان مثال همسایه های باغ اعتقاد داشتند اقدامات ما در رابطه با مجموعه گردشگری کشاورزی اشتباه است و به نتیجه نمی رسد.
غفاری در ادامه با اشاره به این که ملایر در تولید انگور اهمیت حیاتی دارد و یک شهر جهانی است، خاطرنشان کرد: از طرف دیگر در مبل و منبت نیز حرف های زیادی برای گفتن دارد و می تواند در جذب گردشگر کشاورزی سهم زیادی داشته باشد.
وی رونق گردشگری کشاورزی در ملایر را نیازمند آموزش و آگاهی مردم دانست و گفت: در حالی که باغ ما مجوز گردشگری دارد و در حوزه گردشگری کشاورزی هم فعالیت می کند اما مورد تمسخر بعضی ها است و این افراد هنوز اطلاعاتی درباره این موضوع ندارند.
غفاری با بیان این که برنامه های زیادی برای رونق گردشگری در باغ برای آینده داریم، تصریح کرد: مجموعه ما در حوزه گردشگری کشاورزی در ابتدای راه است و هنوز درآمدی از آن کسب نکرده است، تاکنون از گردشگرانی که به باغ آمدند هزینه ای دریافت نکردیم و فعلا هزینه ورودی نداریم.
وی تصریح کرد: قرار است از شهریور ماه کارگاه شیره پزی در باغ راه اندازی شود و مشتقات انگور مانند انوع کشکمش، باسلوق، شیره و… را به طور مستقیم عرضه کنیم.
غفاری در ادامه مطرح کرد: با پیوند هایی که در باغ انجام شد در حال حاضر انواع زیادی از انگور های خارجی تولید می کنیم که می تواند در جذب گردشگر موثر باشد، علاوه بر این حدود ۱۲ رقم انگور سنتی داریم و مشکل اصلی در ارائه محصولات بسته بندی و عرضه آن است.
وی با اشاره به این که به پیشنهاد اداره میراث فرهنگی مجوز گردشگری کشاورزی برای باغ اخذ کردیم، افزود: این مجموعه به عنوان یک طرح افتتاح شده است و میراث فرهنگی نیز حمایت خوبی از ما کرد.
غفاری بیش تر مشکل مجموعه خود را در حوزه تغییر کاربری دانست و گفت: متاسفانه برای تغییر کاربری با مشکلات زیادی مواجه ایم و بروکراسی اداری نیز مشکلات زیادی را برای ما به وجود می آورد.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان نیز در ادامه بیان کرد: امروزه گردشگری کشاورزی به عنوان یکی از شاخه های تخصصی گردشگری مورد استقبال گردشگران زیادی واقع می شود.
علی خاکسار تصریح کرد: با توجه به ظرفیت های زیاد حوزه کشاورزی در همدان می توان این شاخه را توسعه داد و بخش زیادی از فعالان کشاورزی را درگیر گردشگری کرد.
وی ادامه داد: گردشگری کشاورزی به عنوان حوزه ای تجربه محور و تجربه گرا به تمام اقشار جامعه از جمله خانواده ها، دانشجویان و دانش آموزان فرصت می‌دهد تا به مزارع و باغات مراجعه کرده و با پرداخت ورودی حداقل در تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت محصول در طول سال مشارکت کرده و محصولات باغ را به صورت مستقیم چیده و بدون واسطه تهیه کنند.
خاکسار اضافه کرد: گردشگری کشاورزی آورده خوبی برای کشاورز و باغدار دارد چرا که می توانند خدمات جانبی مثل انواع غذا ها و دمنوش ها و مواردی از این دست را به گردشگر ارائه دهد.
وی با تاکید بر این که در این نوع گردشگری شرایط باید به صورتی باشد که هیچ‌گونه دخل و تصرف یا ساخت و سازی در باغ یا مزرعه اتفاق نیفتد، افزود: در واقع در گردشگری کشاورزی، گردشگر از امکانات و بستر موجود استفاده می‌کند و باغدار و مزرعه‌دار چنانچه بخواهد در حوزه گردشگری فعالیت کند و یا فضای جدیدی ایجاد کند باید روند قانونی را همانند دیگر تاسیسات گردشگری طی کند.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان ادامه داد: بنابراین گردشگری کشاورزی تنها از امکانات موجود و بدون دخل و تصرف در مجموعه یا باغ استفاده می کند.
خاکسار اضافه کرد: با رونق گردشگری کشاورزی، کشاورز دیگر تک محصول نیست بلکه در طول سال می تواند خدماتی به گردشگر ارائه دهد، از طرفی پتانسیل های خوبی در استان در حوزه کشاورزی و باغداری وجود دارد، به عنوان نمونه باغ های انگور ملایر، گردو تویسرکان، آلو آسدآباد و محصولاتی مثل سیب زمینی و سیر می توانند جاذبه گردشگری باشند و می توان با حمایت از فعالان حوزه کشاورزی فرصت فعالیت در این زمینه را به آن ها داد.
وی در ادامه مطرح کرد: مدیریت گذشته جهاد کشاورزی همدان همکاری خوبی با میراث فرهنگی داشت و بر اساس تفاهم نامه ای که میان وزارتخانه های میراث فرهنگی و جهاد کشاورزی منعقد شده بود در طول چند ماه چهار مجوز مجموعه گردشگری کشاورزی صادر شد.
خاکسار با بیان این که متاسفانه اخیرا این اتفاق نمی افتد و مراحل صدور مجوز از سوی جهاد کشاورزی به راحتی صورت نمی گیرد، اظهار کرد: رونق گردشگری کشاورزی، تقویت کشاورزی، باغداری و فعالیت های مرتبط با این حوزه را به دنبال دارد.
وی افزود: مسئولان جهاد تصور نکنند با صدور مجوز گردشگری کشاورزی قرار است تغییر کاربری و یا دخل و تصرف بدون مجوز اتفاق بیفتد، بلکه باید بدانند باغدار، کشاورز و گردشگر صرفا از امکانات موجود استفاده می کنند و میراث فرهنگی هم روی این موارد حساس است و با موارد غیر قانونی برخورد می کند.
خاکسار با اشاره به این که گردشگری کشاورزی می تواند آورده خوبی برای استان داشته باشد، عنوان کرد: هر چقدر بتوانیم حوزه های مختلف گردشگری را تنوع دهیم می توانیم گردشگران بیش تری را جذب کنیم و ماندگاری بیش تری ایجاد کنیم، هم چنین توزیع سفر در استان اتفاق می افتد و نفعش به کل استان می رسد.
وی در پایان اظهار کرد: تاکنون چهار مجوز مجموعه گردشگری کشاورزی در استان صادر شده و یک مورد نیز در شرف صدور است، هم چنین این حوزه متقاضیان زیادی دارد که به دلیل مشکل صدور مجوز فعلا به نتیجه نرسیده اما تلاش می کنیم به زودی شرایط تسهیل شود.
یک فعال حوزه گردشگری کشاورزی نیز با اشاره به این که این حوزه یکی از شاخه های گردشگری روستایی است، گفت: گردشگری کشاورزی صرفا بحث گیاهان و تولیدات گیاهی و میوه ها نیست بلکه می تواند در حوزه دامپروری و پرورش حیوانات یا هر زمینه‌ای که زیر مجموعه بخش کشاورزی باشد را شامل شود.
مصطفی مهدی زاده با اشاره به این که با توجه به وضعیت خشکسالی حال کشاورزی استان خوب نیست، افزود: طی چند سال اخیر کشاورزان نه تنها سود آوری نداشته بلکه اکثرا ضرر و زیان هم متحمل شده اند که موجب شده برخی از آن ها مجبور به ترک مزارع و زمین های کشاورزی خود شوند که این امر، رخدادی فاجعه بار است.
وی اضافه کرد: وقتی که جامعه روستایی را به این شکل از دست می دهیم ضرر زیادی را در بخش تولید متحمل می شویم چرا که مهاجرت ها بسیار زیان بار و دردسر ساز خواهد بود، در این شرایط برای بهبود اوضاع کشاورزان، دو صنعت کامل در اختیار داریم و با ادغام کشاورزی و گردشگری می توانیم هر دو صنعت را احیا کنیم.
مهدی زاده با بیان این که در همدان بستر های آماده ای برای گردشگری کشاورزی وجود دارد که بعضی شهرت جهانی دارند، تصریح کرد: تفاوت این حوزه با دیگر حوزه های گردشگری این است که در این شاخه می توان جاذبه های گردشگری زیادی را «ایجاد و احداث» کرد و به جرات می توان گفت در تمام روستا های استان این ظرفیت وجود دارد.
وی با اشاره به این که در دنیا دو سایت معتبر در حوزه گردشگری کشاورزی به خوبی جا افتاده است، بیان کرد: برای گردشگران جهت کمک یا انجام فعالیت داوطلبانه در مزارع امکانی توسط این سایت ها فراهم شده است. سایت های ووف (WWOOF) و هلپکس (Helpx) مزارع و ظرفیت های آن ها را در کشور های مختلف به مردم معرفی می کنند اما متاسفانه نامی از ایران در آن ها وجود ندارد.
مهدی زاده در ادامه به تجربه های موفق گردشگری کشاورزی در دیگر کشور ها اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال در لیتوانی به عنوان یکی از قطب های گردشگری کشاورزی تور هایی مانند تور سبزیجات، غلات و… برگزار کرده و تجربه های بسیار موفقی در این زمینه بدست آورده اند.
وی ادامه داد: صنعت اول سوئیس، کشاورزی نیست. اما یکی از معروف ترین مزارع دنیا به نام مزرعه جوکر در آن جا قرار دارد، در آمریکا که یکی از قطب های گردشگری کشاورزی دنیا است، گردشگران می توانند از چیدن محصول تا خرید تولیدات را در مزارع تجربه کنند.
مهدی زاده افزود: هم چنین در انگلستان گروهی به عنوان “شبکه ملی جاذبه های مزرعه” ایجاد شده که این شبکه ظرفیت های موجود را شناسایی کرده و کمک می کند به استاندارد خوبی برسند و برای آن ها گردشگر جذب می کند.
این فعال گردشگری کشاورزی تصریح کرد: کشور های منطقه نیز از صنعت گردشگری کشاورزی درآمد خوبی کسب می کنند، به عنوان نمونه در شهر هاتای ترکیه دهکده گردشگری کشاورزی راه اندازی شده که علاوه بر اشتغال زایی، سود آوری بالایی نیز به وجود آورده است.
وی با اشاره به این که در کشور های پیشرفته در حوزه گردشگری کشاورزی مزارع را به شش دسته تقسیم می کنند، گفت: مزارع تفریحی، مهمان، بازدید، شهروند، سلامت و خود برداشت انواع این مزارع هستند، که به جرات می توان گفت ظرفیت بالقوه احداث هر کدام از این مزارع در کشور ما وجود دارد اما هیچ یک آن طور که باید و شاید وارد چرخه فعالیت نشده است.
مهدی زاده اضافه کرد: فرصت هایی مثل فروش مستقیم محصولات کشاورزی توسط خود کشاورزان در کشور وجود دارد که این امر هم موجب لذت بردن گردشگران شده و تجربه و خاطره ای بیاد ماندنی برای آنان خلق می کند و هم موجب افزایش درآمد کشاورزان و احیای صنعت کشاورزی می شود.
وی با اشاره به این که در قسمت هایی از استان دامپروری نسبت به کشاورزی در اولویت است، اظهار کرد: باید بتوانیم امکانی ایجاد کنیم که دامدار صنعت خود را رونق دهد تا این قشر که یکی از پایه های گردشگری کشاورزی هستند، ادامه حیات داده و از مهاجرت روستاییان به حاشیه شهر ها جلوگیری کرده و به دنبال آن مانع از بروز چالش هایی هم چون افزایش بیکاری و بزهکاری و… در جامعه شود.
این فعال حوزه گردشگری کشاورزی با بیان این که با کشت دیم (کشت بدون آبیاری) گیاهان علوفه ای که نیاز آبی پایینی دارند، می توان به حفظ جامعه روستایی کمک کرده و بالطبع ظرفیت گردشگری کشاورزی را نیز بالا می برد، مطرح کرد: در استان می توان از انعطاف پذیری فصلی مناسب همدان استفاده کرده و در چهار فصل سال، گردشگر جذب کرد.
مهدی زاده با اشاره به این که بهبود روابط میان کشاورز و جامعه فرصتی است که گردشگری کشاورزی می تواند به ما بدهد، عنوان کرد: ارتقاء جوامع کوچک، افزایش درآمد روستا و شفافیت و اعتماد متقابل از دیگر فرصت هایی هستند که این حوزه به وجود می آورد.
وی با بیان این که گردشگری کشاورزی فرصت خوبی برای آموزش است، گفت: حفظ و بقای سنت ها، رسوم و صنایع دستی مناطق مختلف از دیگر فرصت های گردشگری کشاورزی است.
مهدی زاده در ادامه درباره چالش های این حوزه بیان کرد: یکی از مهم ترین معضلات گردشگری کشاورزی پروسه اخذ مجوز برای مجموعه های گردشگری کشاورزی است، متاسفانه مسئولان مربوطه در دستگاه هایی چون جهاد کشاورزی، به جای کمک به رونق این صنعت، گردشگری را به چشم مشکل می بینند.
وی افزود: در بحث تغییر کاربری هم مشکلات زیادی وجود دارد دستگاه های زیادی خود را متولی می دانند و این موضوع معضلات زیادی را به وجود می آورد، به عنوان مثال برای تغییر کاربری باغ آقای غفاری ۲۲ استعلام از نهاد ها و ادارات مختلف اخذ شده است! و این بروکراسی پیچیده به تمایل نداشتن مسئولین نسبت به صدور مجوز تعبیر می شود.
مهدی زاده با اشاره به این که پیش از آموزش مردم، مسئولان باید آموزش ببینند، گفت: بزرگ ترین چالش حوزه گردشگری و به تبع آن گردشگری کشاورزی نگاه ایدئولوژیک حاکمیتی به این صنعت است و تا زمانی که حاکمیت یا نگاهش تغییر نکند باید قید گردشگر خارجی را بزنیم.
وی اضافه کرد: هزینه آماده سازی مزارع یکی دیگر از چالش های پیش‌روی این حوزه است، نگاه مدیران حمایت از کشاورز و باغدار نیست، تسهیلاتی برای آن ها در نظر گرفته نمی شود و استعلاماتی که لازم است در واقع سنگ انداختن پیش پای این قشر است.
مهدی زاده اظهار کرد: استان همدان چهار و نیم درصد از محصولات کشاورزی کشور را تولید می کند، در حالی که وسعت استان ۱.۲ (یک و دو دهم) درصد از وسعت کشور است و این آمار نشان دهنده ظرفیت های کم نظیر حوزه کشاورزی در همدان است و تنها باید چاره اندیشی به حال این صنعت شود.
منبع: ایسنا
