خانه زینت الملک قوام شیراز

خانه زینت الملک قوام از زیبا ترین و مشهور ترین خانه های تاریخی شهر شیراز محسوب می شود که هر سال میزبان بسیار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی می باشد. قدمت این خانه که به دوران قاجار بازمی گردد، به عنوان بخشی از اندرونی نارنجستان قوام محسوب می شود و با راهرویی زیرزمینی به آن متصل شده است.

با بازدید از خانه زینت الملک قوام، یک تیر و دو نشان می زنید و می توانید از موزه مفاخر و تندیس های بزرگان مشهور شیراز که با نام موزه مادام توسو شناخته می شود، دیدن نمایید.

با من بیا در ادامه این مطلب تصمیم دارد داستان این خانه را برای شما تعریف نموده و معماری آن را برای شما مورد بررسی قرار دهد. با ما همراه باشید.

خانه زینت الملک شیراز کجا است؟

آدرس: شیراز خیابان لطفعلی خان زند، جنب نارنجستان قوام

خانه زینت الملک شیراز در مرکز شهر، در خیابان لطفعلی خان زند و در منطقه هشت شهرداری شهر شیراز قرار دارد. این خانه تاریخی در ضلع غربی نارنجستان قوام در نزدیکی سایر اماکن دیدنی شیراز مانند آرامگاه شیخ روز بهان فسایی، مجموعه وکیل، مسجد نصیر الملک و شاهچراغ قرار دارد. خانه زینت الملک شیراز تا ایستگاه قطار، 25 کیلو متر (نیم ساعت) و تا فرودگاه شیراز 10 کیلو متر (15 دقیقه) فاصله دارد.

مسیر دسترسی خانه زینت الملک

به منظور دسترسی به خانه زینت الملک باید ابتدا خود را به خیابان لطفعلی خان زند در محله گود عربان برسانید. سر در این خانه تاریخی، در مجاورت باغ نارنجستان در سمت چپ پیاده را گردشگری قوام قرار دارد. علاقه مندان می توانند با تاکسی، اتوبوس و مترو به خانه زینت الملک دسترسی داشته باشند. نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس، ولیعصر با فاصله 850 متری (11 دقیقه پیاده روی)، در خیابان زند و نزدیک ترین ایستگاه های مترو، وکیل با فاصله 750 متری (9 دقیقه پیاده روی) در خیابان زند و ولیعصر با فاصله یک کیلو متری (14 دقیقه پیاده روی) در میدان ولیعصر می باشد.

داستان خانه زینت الملک شیراز

ساخت خانه تاریخی زینت الملک با سبک معماری خانه های قاجاریه، در سال 1290 هجری قمری در شهر شیراز و توسط محمد خان قوام دوم (نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتماد الدوله شیرازی) آغاز شد و پس از 12 سال، در سال 1302 هجری قمری، توسط محمد رضا خان قوام الملک سوم به اتمام رسید. این خانه تاریخی برای سال ها محل زندگی زنی به نام زینت الملک قوامی بود. زنی خیر و مهربان که همواره از نیازمندان با سفره های نذری پذیرایی می کرد.

در تمام مجموعه خانه زینت الملک، تنها یک کتیبه با نوشته «چاکر درگاه ابوالقاسم شیرازی به تاریخ 1302 هـ.ق» وجود دارد. کتیبه ای که در اتاق آیینه کاری و قسمت غربی ورودی آیینه کاری ها نصب شده است. از آن جا که آیینه کاری، آخرین پروژه ساخت بنا می باشد، متخصصان سال 1302 هجری قمری را سال پایان ساخت این بنا می دانند. در یکی از اتاق ها نیز روی گچ کاری ها تاریخ 1298 هجری قمری به چشم می خورد که سال پایان کار گچ بری را نشان می دهد. بنابراین این طور به نظر می آید که آیینه کاری بنا حدود 4 سال زمان برده است.

پس از مرگ زینت الملک، مالکیت خانه به عبدالله خان قوامی رسید و پس از آن، این خانه خریداری و به موزه تبدیل شد. عمارت نارنجستان بعد ها تحت سرپرستی پروفسور آرتور پوپ، ایران شناس آمریکایی، مقر موسسه بنیاد آسیایی می شود و در آن دوره توسط دانشگاه شیراز مورد مرمت و بازسازی قرار می گیرد. خانه زینت الملک در تاریخ 10 آذر ماه 1354 شمسی، با شماره ثبت 938، به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

در جریان انقلاب، آسیب های جبران ناپذیری مانند آتش گرفتن و تخریب ایوان قسمت شرقی، به بنا وارد شد. پس از انقلاب در طول جنگ تحمیلی ایران و عراق، خانه زینت الملک به عنوان پناهگاه امن خانواده های جنگ زده مورد استفاده قرار می گرفت و صدمات بسیاری دید که از مهم ترین آن ها می توانیم به میخ های داخل اتاق ها و کندن آیینه کاری های دیوار ها به منظور برداشتن عکس ها اشاره کنیم.

خانه زینت الملک شهر شیراز در سال 1373 در اختیار بنیاد فارس شناسی قرار گرفت و پروژه مرمت آن با کمک میراث فرهنگی آغاز گردید. زیرزمین عمارت زینت الملک در سال 1374 با عنوان نگارخانه فارس شروع به فعالیت کرد. نگارخانه ای که در آن آثار هنرمندان فارس، ایران و دیگر کشور ها به نمایش گذاشته می شد.

اتاق گوشواره شمالی در طبقه دوم خانه زینت الملک به تالار موسیقی، کنفرانس و سالن نمایش فیلم، اختصاص داده شده بود. امروزه این عمارت تاریخی، محل استقرار دفتر بنیاد فارس شناسی، در بر گیرنده مرکز انجمن های دوستداران محیط زیست فارس، هنرمندان جوان فارس، دوستداران میراث فرهنگی استان فارس، فرهنگ و ادب فارس، عکس، گرافیک و نیز انجمن حمایت از حقوق کودکان فارس و هم چنین کتابخانه تخصصی تاریخ و هنر می باشد و به عنوان یک جاذبه تاریخی مشهور و شناخته شده در بین گردشگران از محبوبیت ویژه ای برخوردار شده است.

زینت الملک شیراز چه کسی است؟

زینت الملک قوامی، دختر حبیب الله خان، قوام الملک چهارم بود. خاندان قوام الملک از نسل حاج ابراهیم خان کلانتر، اعتماد الدوله شیرازی (وزیر کریم خان زند) بودند که در دوره های مختلف در استان فارس و شیراز به عنوان والی و کلانتر حکومت می کردند.

پس از مدتی که از حکومت فتحعلی شاه گذشت، اطرافیان وی کودتا کردند و در دل پادشاه نسبت به حاج ابراهیم خان کلانتر شک و بدگمانی انداختند تا جایی که فتحعلی شاه دستور قتل حاج ابراهیم خان کلانتر و تمام افراد خانواده او را صادر نمود. از تمام خانواده حاج ابراهیم خان کلانتر، تنها پسری به نام علی اکبر زنده ماند. چرا که در زمان کشتار اعضای خانواده به بیماری سل مبتلا بود و از این بیماری جان سالم به در برد.

فتحعلی شاه در سفری به شهر شیراز با علی اکبر رو به رو شد، وی خود را به شاه معرفی کرد و گفت که تمام اعضای خانواده اش به دستور او کشته شده اند. فتحعلی شاه که از اعمال خود پشیمان بود، او را مورد عنایت خود قرار داد و به او لقب قوام الملک را اعطا نمود. علی اکبر خان قوام الملک اول والی شیراز شد.

پس از مرگ وی، پسر او، عملی محمد خان قوام الملک دوم، طرح ساخت بنای خانه قوام را داد. اما متاسفانه در مدت حیات خود، موفق به شروع کردن پروسه ساخت آن نشد. محمد خان قوام الملک سوم، پسر او، شروع به ساخت این بنا به نام اندرونی قوام و یا خانه قوام (شامل حمام گچینه و سه خانه اطراف) نمود.

نارنجستان قوام، بیرونی خانه قوام محسوب می شود که از زیرزمین به خانه قوام راه داشت و از آن به منظور انجام کار های دیوانی، اداری و همین طور پذیرایی از مهمان ها مورد استفاده قرار می گرفت. خانه قوام محل زندگی محمد خان قوام الملک سوم بود و پس از او به حبیب الله خان قوام الملک چهارم، پسر او رسید. پس از مرگ قوام الملک چهارم (پدر زینت الملک)، املاک وی تقسیم شد. نارنجستان قوام به ابراهیم خان قوام الملک پنجم (پسر او) رسید. در این دوره رضا خان پهلوی در ایران به کرسی پادشاهی نشست و دستور حذف تمامی القاب و اسامی را از نام اشخاص صادر کرد.

بررسی معماری خانه زینت الملک

خانه زینت الملک با داشتن مساحتی معادل 2700 متر مربع در زمینی به وسعت 3.290 متر مربع به فاصله یک کوچه از خانه قوام واقع شده است. خانه قوام و خانه زینت الملک، در واقع تشکیل دهنده مجموعه قوام می باشند که تونلی زیرزمینی آن ها را به یکدیگر متصل نموده است. تونلی که در گذشته برای عبور و مرور امن ساکنان خانه استفاده می شده است.

اندرونی و بیرونی، هشتی، حوض و… از مهم ترین مشخصه های بارز معماری ایرانی به شمار می آیند که در خانه زینت الملک دیده می شوند. ورودی این بنا با هنر معرق کاری تزیین شده است و در کنار آن دو سکو نشیمن به ارتفاع 70 سانتی متر تعبیه شده است که دو سرباز قاجاری با اسلحه کنار آن ها به چشم می خورند. کتیبه ای سنگی بر سر در ورودی خانه زینت الملک از دیگر جاذبه های این بنا محسوب می شود. کتیبه ای که بر روی آن تاریخ 1300 هجری قمری درج شده است.

پس از عبور کردن از هشتی خانه زینت الملک، درگاه ورودی حیاط را مشاهده خواهید نمود. ازاره های (روکش حفاظتی دیوار از کف اتاق تا ارتفاع یک متر با سبک معماری و عناصر تزیینی و نقوش متداول، شبیه به قرنیز امروزی) سنگی حجاری و مشبک کاری شده، باغچه های زیبا و حوض سنگی در حیاط خانه و هم چنین کاشی کاری های هفت رنگ تصویر دو فرشته، خورشید، دو شیر شمشیر به دست و آیات قرآنی بر پیشانی بنای عممارت اصلی از مشخصه های بارز این خانه زیبا و تاریخی به شمار می روند.

حوض وسط حیاط خانه، به آب قوامی شهرت دارد و در گذشته آب انبار بوده است. آب انباری با یک سیستم کانال بندی تا سر کوچه که به آن تنبوره می گفتند. این آب انبار از زیر زمین خانه عبور می کرده است.

عمارت اصلی خانه زینت الملک شیراز از دو طبقه تشکیل شده است و 20 اتاق تزیین شده با نقاشی های گل و بوته، حیوانات و پرندگان و هنر گچ بری، آیینه کاری، منبت کاری، حجاری سنگ (نقاری) و… در آن تعبیه شده است. جالب است بدانید که سقف بیش تر این اتاق ها چوبی می باشد. تمامی اتاق ها به غیر از قسمت شرقی، به یکدیگر راه دارند و به آخرین اتاق قسمت غربی منتهی می شوند.

پنجره های ارسی از دیگر زیبایی های اتاق های عمارت اصلی خانه زینت الملک محسوب می شوند. پنجره هایی که نور خورشید را بر روی در و دیوار ها منعکس و فضای زیبایی را ایجاد می کنند. در برخی از اتاق ها، تصاویری از زنان و کودکان اروپایی به چشم می خورد که تاثیر پذیری معماری قاجاری را از فرهنگ، معماری و هنر اروپایی، به نمایش گذاشته اند.

اندورنی خانه زینت الملک از یک محور اصلی طولی تشکیل شده است که در ضلع غربی آن تالار آیینه به چشم می خورد. تالار تابستانه و یا شاه نشین نیز زیر تالار آیینه واقع شده است و آجر های تزیین شده دارد. کف طبقه اول عمارت زینت الملک با کاشی های آبی رنگ خوش نقش و نگار و کاشی هفت رنگ با نقش منظره پوشانده شده است و بدنه دیواره های اتاق پنج دری ضلع شمالی، سقف و دو پوشواره تالار آیینه ضلع غربی، با هنر آیینه کاری تزیین شده اند.

تنها سقف تزیین شده به هنر مشترک آیینه کاری بر روی چوب و نقاشی، بر روی چوب قسمت شرقی بنا وجود داشته است که به دلیل آتش سوزی امروزه اثری از آن به جا نمانده و قابل مرمت نمی باشد. پنج ستون جنوبی خانه زینت الملک نیز چوبی بوده و دور آن ها به دلیل جلوگیری از نفوذ موریانه از الیاف مقاوم استفاده شده است. درب های منبت کاری شده در بنا از جنس صدف و چوب گردو تهیه شده اند.

زیرزمین کل بنا از قسمت جنوبی تا قسمت شمالی ادامه پیدا می کند. قسمت جنوبی زیرزمین اسلحه خانه بوده است. چرا که مالکان خانه، والی شیراز بوده و گروهی از سربازان را در اختیار داشته است. قسمت شمالی زیرزمین نیز مکانی به منظور نگهداری حبوبات، عرقیات و برنج مورد استفاده قرار می گرفته است. از حیاط به زیرزمین چهار ورودی تعبیه شده است که دو راه آن با سنگ مسدود شده است.

بخشی از زیرزمین خانه زینت الملک در حال حاضر توسط یک هشتی در زیر کوچه به نارنجستان متصل می شود و بخشی دیگر از طریق چهار پله به حیاط راه پیدا می کند.

پنجره های مشبک زیر زمین خانه زینت الملک در گذشته سنگی بودند و امروزه از چوب تهیه شده اند. جالب است بدانید که برای زیرزمین در سرد ترین زمان زمستان هیچ وسیله گرمایشی و در گرم ترین زمان تابستان هیچ وسیله سرمایشی برای آن در نظر نگرفته شده است. چرا که به دلیل وجود منافذ تهویه هوا در زمستان و تابستان دما تقریبا یکسان می باشد. یک اتاقک نیز در بالای پشت بام قسمت جنوبی بنا به چشم می خورد که در گذشته از آن به عنوان محل نگهداری پارو ها استفاده می شده است.

موزه تاریخ فارس در زیر زمین خانه زینت الملک

زیرزمین خانه زینت الملک از سال 1382 به موزه تاریخ فارس یا موزه مشاهیر تبدیل شده است. موزه ای که با نام موزه مادام توسوی نیز شناخته می شود و مجسمه های مفاخر ایران به ترتیب ادوار مختلف تاریخی را در خود جای داده است.

در ابتدای ورود به موزه تاریخ فارس، با تندیس زینت الملک و دو سرباز قاجاری در دو طرف آن مواجه خواهید شد. کمی که جلو تر بروید، سیر تاریخی موزه از دوره هخامنشیان در پیش روی شما قرار می گیرد. مجسمه های افراد مهمی از دوره های مختلف تاریخی در این موزه به نمایش درآمده اند و شما با مشاهده آن ها، سفری به گذشته را تجربه خواهید کرد.

تندیس عشایر فارس یکی از جذاب ترین بخش های موزه تاریخ فارس می باشد. هم چنین در گوشه ای موزه، شاپور اول ساسانی در حالت ایستاده با موهای بلند و لباس های مخصوص دربار به چشم می خورد که یک دست خود را به کمر گرفته است و کلاه بزرگ قرمز رنگی را نیز بر سر دارد.

منصور حلاج پایین دار در زیر یک طاق در موزه تاریخ فارس در خانه زینت الملک ایستاده است. او یکی از عرفای قرن سوم بود که پس از بازگشت از سومین سفر حج خود، به اتهام کفر توسط قاضی بزرگ بغداد، ابن داوود اصفهانی، به اعدام محکوم شد. بدون تردید با تماشای منصور در پای چوبه دار می توانید معنا و عمق «انا الحق» او را درک کنید.

در بخش دیگری از این موزه، کریم خان زند را مشاهده خواهید کرد که بر روی دو زانو نشسته است. تندیس مشاهیر دیگری مانند سعدی شیرازی، باربد موسی قی دان، قاآنی، صورتگر شیرازی، بابا کوهی، ملاصدرا، وصال شیرازی، قطب الدین شیرازی، محمد نمازی و بسیاری دیگر از شخصیت های برجسته دوره های مختلف تاریخ همراه با توضیحاتی در مورد هر کدام، به نمایش گذاشته شده اند. جدید ترین مجسمه در موزه تاریخ فارس، متعلق به تندیس شهید عباس دوران می باشد.

به طور کلی، بیش از 50 مجسمه و 5 سردیس در موزه تاریخ فارس به نمایش درآمده اند. جالب است بدانید که در این موزه هیچ تندیسی از حافظ شاعر بزرگ شیرازی وجود ندارد. به این دلیل که جایگاه وی و حفظ تصویر ذهنی این شاعر در میان مردم، خدشه دار نشود. در عوض یک بخش عرفانی مختص به حافظ در موزه ایجاد شده است.

پروژه ساخت مجسمه های خانه زینت الملک شهر شیراز توسط بنیاد فارس شناسی در طول چهار سال توسط گروهی از هنرمندان مجسمه ساز (37 هنرمند) به سرپرستی استاد «شانس» صورت گرفته است. تمامی مجسمه ها از موم ساخته شده اند و سرما و گرما بر روی آن ها اثر گذار می باشد. سردیس ها از جنس گچ و رزین تهیه شده اند و برای چشم ها نیز از چشم مصنوعی استفاده کرده اند. برای موی سر، سبیل و ریش مجسمه ها، موی طبیعی بر روی تور بافته شده و سپس بر روی سر هر مجسمه نصب شده است.

شرایط بازدید از خانه زینت الملک شیراز

ساعت بازدید: همه روزه از ساعت 8 صبح لغایت 7 عصر
هزینه بازدید در سال 1401: 10 هزار تومان برای گردشگران ایرانی و 30 هزار تومان برای گردشگران خارجی

از مهم ترین امکانات خانه زینت الملک می توانیم به کافی شاپ با انواع عرقیجات شیرازی، بستنی، فالوده، امکان عکاسی با لباس قجری و سرویس بهداشتی اشاره کنیم.

تا چند سال گذشته، امکان عکاسی در کنار مجسمه های موزه تاریخ فارس در زیرزمین خانه زینت الملک شهر شیراز فراهم بود. اما به دلیل ایجاد آسیب هایی مانند افتادن مجسمه ها در زمان عکسبرداری، آسیب ناشی از فلش دوربین و موارد دیگر، عکسبرداری ممنوع و در مقابل مجسمه ها محافظ نصب گردید. فراموش نکنید که در زمان بازدید از مجموعه های تاریخی نباید به لمس اشیا بپردازید. به علاوه عکسبرداری با دوربین های حرفه ای فلش دار ممنوع می باشد.

متاسفانه کاشی های هفت رنگ در راهرو خانه به دلیل راه رفتن گردشگران بر روی آن ها در معرض فرسایش قرار گرفته اند. امید می رود که به منظور مراقبت از آن ها، بر روی کاشی ها شیشه نصب شود و کاشی های آسیب دیده نیز مورد مرمت قرار بگیرند.

معرفی اماکن دیدنی اطراف خانه زینت الملک

خانه قوام

خانه قوام که با نام باغ نارنجستان نیز شناخته می شود، به عنوان محل اقامت والیان شیراز در دوره قاجاریه مورد استفاده قرار می گرفته است. عمارتی که توسط چند نسل از خاندان قوام ساخته شد. وجه تسمیه این بنا به درختان نارنج حیاط باز می گردد. ضلع شمالی این مکان در حال حاضر به عنوان موزه نارنجستان و مرکزی برای فعالیت های هنری و فرهنگی کاربری دارد و در اختیار دانشگاه شیراز قرار گرفته است.

در این بخش از خانه قوام می توانید از تماشای اشیای فرهنگی اهدایی پروفسور پوپ، ایران شناس مشهور لذت ببرید. در کتابخانه این مرکز نیز مجموعه کتاب های اهدایی پرفسور پوپ نگهداری می شوند.

مسجد نصیر الملک

مسجد نصیر الملک که با نام مسجد صورتی نیز شناخته می شود، یکی از زیبا ترین مساجد شهر شیراز می باشد که قدمت آن به دوره قاجاریه باز می گردد. این مسجد در محله ای واقع شده است که در گذشته به خانواده قوام تعلق داشته است. ساخت بنا این مسجد، حدود 12 سال (از سال 1293 تا 1305 هجری قمری) به طور انجامیده است.

زیربنای مسجد نصیر الملک، 2.212 متر مربع بوده و مساحت آن معادل 2.980 متر مربع می باشد. در ورودی با کاشی های هفت رنگ تزیین شده اند و دو درب بزرگ چوبی برای آن در نظر گرفته شده است. همین طور سنگ مرمر شعری از شوریده شیرازی را به نمایش گذاشته است. شبستان غربی که ستون های سنگی با طرح مارپیچ و هفت درگاه با هفت در چوبی و شیشه های رنگارنگ را در خود جای داده است، از بخش های دیدنی این مسجد است.

شبستان شرقی نیز با کاشی کاری، نقش هایی مانند گل و بوته، نقوش اسلیمی و چند آیه از آیات قرآن به خط ثلث، تزیین شده است. اما طاق مروارید یکی از جذاب ترین بخش های مسجد نصیر الملک می باشد.

خانه منطقی نژاد شیراز

خانه منطقی نژاد با داشتن قدمتی که به اواخر دوره قاجار باز می گردد، از دیگر آثار تاریخی شهر شیراز می باشد که در نزدیکی مسجد نو و در مجاورت آرامگاه شاهچراغ واقع شده است. این بنا یک تالار آیینه خانه، بخش شاه نشین مزین به هنر آیینه کاری، نقاشی (طرح هایی از چهره بانوان، قصر های اروپایی و طراحی سنتی گل و بوته)، گچ بری و مقرنس کاری و اتاق هایی با ارسی های چوبی و مزین به شیشه های رنگی دارد که نظر هر بازدید کننده ای را به خود جلب می کنند.

در میان حیاط خانه منطقی نژاد، حوض زیبایی به چشم می خورد که دور تا دور آن تخت های سنتی و گلدان های شمعدانی چیده شده است خانه منطقی نژاد در حال حاضر به عنوان موزه موسیقی و یا موزه آرشیو آوا ها و نوا ها، شناخته می شود. در این موزه بخش هایی مانند اتاق های شنیداری، دیداری، آرشی صوتی و تصویری، گالری ساز، گالری اسناد دست نوشته های استادان موسیقی، کارگاه ساخت ساز و تالار موسیقی ملل در نظر گرفته شده است.

شاهچراغ

آرامگاه شاهچراغ به عنوان بزرگ ترین زیارتگاه مذهبی شهر شیراز و یکی از مهم ترین جاذبه های مذهبی در ایران می باشد. زیارتگاهی که معماری حیرت انگیز آن از سبک آذری الهام گرفته شده است و تزیینات فوق العاده ای مانند کاشی کاری، آیینه کاری و انواع خط های زیبای فارسی و عربی در آن به چشم می خورد. در میان گردشگران ایرانی و خارجی، شاهچراغ به عنوان یکی از زیبا ترین مساجد و آرامگاه های ایران شناخته می شود. حضرت شاهچراغ، برادر امام رضا (ع) و فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) بوده است.

اگر در سفر به شیراز از خانه زینت الملک قوام شیرازی، زن مهربان عهد قاجار، دیدن کرده اید، تجربه خود را با ما و سایر کاربران با من بیا به اشتراک بگذارید.