معرفی خانه مهربان تهران
خانه مهربان تهران، در گوشه ای از محله زیبا و قدیمی عودلاجان در گذر میرزا محمود وزیر و درست رو به روی عمارت زیبای وثوق الدوله یا همان قوام الدوله واقع شده است.
شما می توانید با قدم زدن در میان کوچه پس کوچه های این محل، از خانه ها و مکان تاریخی متعلق به دوران قاجار و صفویه دیدن کنید. خانه ها و دکان های معمولی محل نیز عطر و بویی قدیمی دارند و باعث شده اند تا بافت های تاریخی این بخش از شهر تهران، جذاب تر و دیدنی تر شود.
بدون تردید شما در زمان عبور از این محله، رو به روی بسیاری از کوچه ها و خیابان ها مکث خواهید کرد و از زیبایی و معماری منحصر به فرد ساختمان های آن، متحیر خواهید شد.
خانه مهربان تهران یکی از دیدنی های شهر تهران محسوب می شود که در این مطلب تصمیم داریم آن را به شما معرفی کنیم. در ادامه نیز تاریخچه آن را بیان کرده ایم. با ما همراه باشید.
خانه مهربان عودلاجان کجا است؟
خانه مهربان تهران که به خانه سوگولی ناصر الدین شاه معروف است، از جاهای دیدنی تهران محسوب می شود و در یکی از قدیمی ترین محله های پایتخت به نام عودلاجان واقع شده است.
محله ای که هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده است و با قدم زدن در بین کوچه های آن، می توانید سفری به گذشته های نه چندان دور داشته باشد.
این محله در سال 1384 در فهرست میراث ملی کشور ثبت شده است و قدیمی های بازار، آن را با نام عودلاجان به یاد می آورند.
محله عودلاجان یا اودلاجان از غرب به خیابان ناصر خسرو، از شرق به خیابان ری، از شمال به خیابان امیر کبیر و از جنوب به خیابان 15 خرداد منتهی می شود. این محله از سه محله و یا خیابان اصلی تشکیل شده است که با نام های امام زاده یحیی، پامنار و ناصر خسرو شناخته می شوند.
محله عودلاجان به داشتن خانه های تاریخی و قدیمی شهرت دارد. یکی از همین خانه های قدیمی، خانه مهربان تهران می باشد.
در میان محله عودلاجان در خیابان امیر کبیر، کوچه ای با نام علیرضا جاویدی (گذر میرزا محمود وزیر) واقع شده است. در ابتدای کوچه، تابلو زیبای خانه مهربان عودلاجان را مشاهده خواهید کرد که شما را به نبش کوچه فیروزکوهی و این خانه قدیمی و تاریخی هدایت می کند.
هنگامی که وارد خانه مهربان تهران می شوید، در میانه خانه، حوض آبی فیروزه ای قدیمی را مشاهده خواهید کرد که دور تا دور آن از گلدان های سفالی با گل های رنگارنگ پر شده است. همین مسئله می تواند تداعی کننده خاطرات دوران کودکی از خونه مادربزرگ باشد!
این گلدان های زیبا و نوستالژی، مسیر روی پله ها تا روی ایوان و ورودی خانه را نیز مزین کرده اند. علاوه بر این، در بین ستون های خانه و روی نرده های ایوان نیز گلدان های شمعدانی به چشم می خورند. اگر ساعتی را بر روی ایوان شمالی سپری کنید، مهمان منظره ای زیبا از درختان قدیمی خواهید بود.
مسیر دسترسی به خانه مهربان تهران
اگر تصمیم دارید از خانه مهربان عودلاجان دیدن کنید، به شما توصیه می کنیم که حتما تا نزدیکی بازار بزرگ تهران بروید. این منطقه در طرح ترافیک قرار دارد و این امکان جود دارد برای رسیدن به آن تا پیش از ساعت اتمام طرح ترافیک، یعنی ساعت 7، با مشکل مواجه شوید.
اما اگر قصد دارید تا اتومبیل شخصی خود را به خانه مهربان تهران برسانید، بهتر است از طریق اتوبان امام علی شمال به جنوب وارد تونل امیر کبیر و سه راه امین حضور شوید و یا از بزرگراه امام علی شما به جنوب به بزرگراه محلاتی بروید. سپس خود را به خیابان جاویدی برسانید. کمی جلو تر سر نبش کوچه فیروزکوهی خانه مهربان را مشاهده خواهید کرد.
لازم است بدانید که خانه مهربان تهران تا ساعت 5 پذیرای بازدید کنندگان می باشد. پس برای رسیدن به ساعات بازدید، بهتر است از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید و منتظر تمام شدن ساعات طرح ترافیک نباشید.
برای رسیدن به محله عودلاجان و خانه مهربان، می توانید از طریق خطوط مختلف مترو خود را به نزدیک ترین ایستگاه یعنی بهارستان و یا ایستگاه مترو پانزده خرداد برسانید. از آن جا حدود 15 دقیقه پیاده روی تا خانه مهربان وجود دارد.
آدرس خانه مهربان عودلاجان: تهران، خیابان مصطفی خمینی، خیابان بحر العلوم، خیابان جاویدی، خانه مهربان عودلاجان
بررسی تاریخچه خانه مهربان
تهران در زمان ناصر الدین شاه از محله هایی مانند ارگ، دولت، سنگلج، بازار، چاله و عودلاجان تشکیل شده بود. محله عودلاجان قدمتی بیش از 4 قرن دارد. این محله با 2 هزار و 619 خانه و 146 دکان یکی از بزرگ ترین و عیان نشین ترین محله های تهران قدیم به حساب می آمده است.
عودلاجان محل سکونت افرادی مشهور در دوره قاجار مانند قوام الدوله، مدرس، موتمن الاطبا، امین نظام، ملک شعرا و خاندان مستوفی بوده است. به دلیل نزدیک بودن این محله به ارگ و کاخ شاه، اکثر افرادی که در محله عودلاجان ساکن بودند، ثروتمند بوده و جزو کارگزاران حکومتی محسوب می شدند.
همین طور افراد کلیمی و زرتشتیان به دلیل نزدیک بودن این محله به بازار، آن را برای سکونت انتخاب کرده بودند.
مردمان این محله، با گویشی متفاوت از گویش کنونی تهران صحبت می کردند که با نام رازی و یا راجی شناخته می شد. در این گویش قدیمی، محل تقسیم آب را آو دراجین، می گفتند. آو در معنای آب، دراجیدن به معنای تقسیم کردن آب و ان به عنوان پسوند مکان مورد استفاده قرار می گرفته است.
در گذر زمان آودراجین تحول یافته و به عودلاجان تبدیل شده است.
خانه مهربان در نقشه های قدیمی به جا مانده از گذشته، به افراد مختلفی نسبت داده شده است. در نقشه اوت کرشیش که معلم اتریشی دارالفنون بود، به محب علی خان خلج از رجال دوره قاجار نسبت داده شده است. اما در دوره ای دیگر در نقشه یکی دیگر از معلمان دارالفنون با نام عبد الغفار نجم الدوله، این خانه را به یکی از همسران ناصرالدین شاده به نام زبیده خاتون، نسبت داده است.
زبیده گروسی که با نام امین اقدس شناخته می شد، از بین دهقانان و روستاییان به دربار ناصر الدین شاه راه پیدا کرد. او بر اساس گفته سایر اهالی دربار، در آغاز کنیزی بود ساده که به تدریج پله های ترقی را طی نمود.
برخی از رجال و اهالی دربار به پیشرفت بود حسادت می کردند، اما با این وجود، شاه به واسطه دقتی که داشت، به او اعتماد ویژه ای کرد و صندوق خانه جواهرات خود را به وی امانت سپرده بود.
به همین دلیل به زبیده خاتون که کم کم سوگولی ناصر الدین شاه شد، امین اقدس نیز گفته می شود. او در اواخر عمر خود از دو چشم نابینا شد و شاه به خاطر علاقه زیادی که به او داشت، برای درمان به کشور وین سفر کردند.
زبیده خاتون پس از 6 ماه ناکام از درمان به ایران بازگشت. چند سال بعد هنگامی که زبیده خاتون به دلیل سکته قلبی درگذشت، ناصر الدین شاه بسیار سوگوار شد.
شخص دیگری که خانه مهربان تهران را به او نسبت می دهند، محمد علی خان خلج از رجال دوره قاجار و فرستاده فتحعلی شاه به دربار عثمانی به منظور از میان بردن نقشه های روسیه بود. بسیاری می گویند شاه این خانه را به واسطه خدماتش به او بخشیده است.
خانه مهربان عودلاجان پس از سال ها دست به دست شدن و جا به جایی، به دست زوجی به نام مهربان منش، خریداری شد و نام این زوج تا به امروز بر روی این خانه قدیمی باقی مانده است.
آن ها خانه خود را وقف خانه سالمندان کهریزک کرده بودند، به همین دلیل زیرزمین خانه برای بسته بندی کمک های مردمی مورد استفاده قرار می گرفت. این زوج مهربان پس از مرمت و بازسازی خانه در سال 1384 موفق به ثبت این بنا در لیست آثار ملی ایران شدند.
اما سال ها بعد به دلیل عدم رسیدگی مناسب، مجدد به بازسازی نیازمند شد. در نهایت خانه مهربان تهران در اویل دهه 90 توسط شهرداری تهران خریداری شد و امروز بخشی از این خانه با هدف ترمیم بافت تاریخی محله عودلاجان در اختیار مدیریت بافت و بنا های تاریخی شهرداری تهران قرار دارد.
بررسی معماری خانه مهربان
خانه مهربان تهران در زمینی به مساحت 900 متر مربع و زیر بنایی معادل 530 متر مربع احداث شده است. این خانه در دو طبقه ساخته شده و دارای زیر زمین ( طبقه اول) و دو حیاط در بخش های شمالی و جنوبی می باشد.
این امکان فراهم شده است تا از طریق پله های قرار گرفته در حیاط، یه زیر زمین رسید. این بنا یادگاری از معماری عصر پهلوی اول می باشد. در گوشه کنار این خانه تزییناتی مانند گچ بری ها، طاق نما های هلالی، گره چینی آجری و چوبی وجود دارد که ارزش این بنا را دو چندان کرده اند.
در ساخت بنای خانه مهربان عودلاجان از مصالحی مانند سنگ و چوب استفاده شده است و دیوار های آن از جنس خشت می باشند. سقف این خانه از چوب بسیار ارزشمند صندل ساخته شده است که از وزن بسیار سبکی برخوردار است.
نمای این خانه نیز با گچ، کار شده است. در معماری خانه مهربان تهران، مانند خانه های هم دوران خود، ایوانی بزرگ مشرف به حیاط و حوضی زیبا در وسط تعبیه شده است. اتاق مرکزی این خانه به عنوان شاه نشین مورد استفاده واقع می شده است.
علاوه بر این خانه مهربان از بخش های دیگری مانند اتاق زمستانی، سرداب، کرسی خانه، دو اتاق مهمان پذیر، بهار خواب و ایوان جنوبی نیز تشکیل شده است که هر کدام در نوبه سبک معماری خود، بسیار زیبا و چشم نواز هستند.
اطلاعات بازدید از خانه مهربان تهران
بخشی از خانه تاریخی مهربان به عنوان مرکز مدیریت بافت بنا های تاریخی تهران مورد استفاده قرار می گیرد و در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفته است. اما بازدید از سایر بخش ها برای عموم آزاد می باشد.
البته بازدید از دیگر بخش های این خانه نیز فقط در روز های غیر تعطیل و ساعات اداری امکان پذیر می باشد. برای بازدید از این خانه زیبا و مکان تاریخی و قدیمی، باید مبلغی را به عنوان ورودی پرداخت نمایید.
اماکن دیدنی اطراف خانه مهربان عودلاجان
همان طور که پیش تر گفته شد، محله عودلاجان یکی از قدیمی ترین محله های شهر تهران محسوب می شود که قدمت آن به دوران قاجار باز می گردد. در این بخش از مطلب، جاذبه های دیدنی اطراف خانه مهربان تهران را برای شما معرفی نموده ایم تا در زمان بازدید از این خانه سنتی و کهن، بتوانید از دیگر دیدنی های نزدیک به این محله دیدن کنید و اوقات خوشی را برای خو رقم بزنید.
تیمچه اکبریان
در گذشته تیمچه به سرایی با چند دکان گفته می شد که برای داد و ستد مورد استفاده قرار می گرفت. تیمچه اکبریان در انتهای بازارچه تاریخی عودلاجان در دو طبقه واقع شده است. در بین این بنای تاریخی، خوش کوچکی قرار گرفته است که دور تا دور آن را حجره های قدیمی و درب و پنجره های چوبی احاطه کرده اند.
در گوشه ای از محله عودلاجان، تیمچه اکبریان با قدمتی در حدود 260 سال هنوز پار بر جا می باشد. قدمت این مکان به زمان محمد خان قاجار باز می گردد و حدود 1115 سال است که در فهرست ملی ثبت شده است.
تیمچه اکبریان در سال 1213 در زمان فتحعلی شاه به اولین بانک ایران تبدیل شد و تا پیش از انقلاب نیز توسط داوود کلیمی اداره می شده است.
اصغر شعر باف، که وظیفه مرمت و باز سازی این بنا را بر عهده داشته است، قدمت این بنا را به دوره فتحعلی شاه نسبت می دهد. امروز تیمچه اکبریان در دل بازار عودلاجان رو به روی کوچه حکیم، تبدیل به دیزی سرای سنتی با نام سفره خانه سنتی طهرون قدیم شده است.
شما می توانید پس از بازدید از خانه مهربان تهران، با 13 دقیقه پیاده روی به تیمچه اکبریان برسید و از آن نیز دیدن کنید.
سرای وثوق الدوله در محله عودلاجان
دقیقا رو به روی خانه مهربان تهران، بنایی تاریخی و زیبایی به چشم می خورد که بر اساس روایت های تاریخی در زمان محمد شاه قاجار در سال 1211 هجری شمسی برای یکی از صاحب منصبان آن دوره به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی فرزند میرزا محمد تقی آشتیانی ساخته شده است.
این بنا پس از گذشت مدتی، به حسن وثوق الدوله فرزند او و نخست وزیر زمان ناصر الدین شاه رسیده است. این سرا در بین سه کوچه میرزا محمود وزیر، کوچه محدث (سرای وثوق الدوله) و کوچه وزیری واقع شده است.
کوچه محدث به نام همسر محمد قوام الدوله، عصمت السلطنه یا کوچه سوراخی نیز شناخته می شده است. درب اصلی این مکان در همین کوچه واقع شده است.
سرای وثوق از معماری منحصر به فرد و نظرم و تقارنی مثال زدنی برخوردار شده است. دو بادگیر قدیمی در بام این خانه به نمایش درآمده اند. این خانه در سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بازارچه تاریخی عودلاجان
بعد از بازارچه معیر در محله سنگلج، عودلاجان دومین بازارچه قدیمی تهران به حساب می آید. وجود کاروان سرا های متعددی مانند مجد، لواسانی، سه راه دانگی و حاجی ها نشان دهنده اهمیت اقتصادی این بازارچه در دوره تاریخی خود می باشد.
بازارچه قدیمی عودلاجان در واقع بخشی قدیمی و کوچکی از بازار بزرگ تهران محسوب می شود که در گذر زمان تخریب شده بود. اما در سال 1391 با همت کاسبان بازار و سازمان میراث فرهنگی مورد بازسازی قرار گرفت. پس از به پایان رسیدن مرمت، در سال 1395 به عنوان بازارچه صنایع دستی مورد بهره برداری قرار گرفت.
در این بازارچه می توانید از انواع صنایع دستی مانند سفال، گلیم و قالیچه دیدن نمایید. در آغاز این بازار با وجود این که در مجاورت اماکن تاریخی مختلفی بود، تبلیغات ضعیفی برای آن انجام شده و رونق چندانی نداشت. به همین دلیل بسیاری از دکان ها بسته شدند. اما با برقراری طرح پنجشنبه بازار، مدتی است که دوباره جان گرفته است و ممکن است روزی به گذر صنایع دستی تبدیل شود.
اندکی بالا تر از این بازارچه، خانه ای قدیمی وجود دارد که به شخصی به نام فخر الملوک تعلق دارد. این خانه قدیمی امروزه با داشتن حیاطی زیبا به سفره خانه سنتی نان و نمک فخر الملوک تبدیل شده است که می توانید برای سرو و صرف غذا به آن مراجعه کنید.
امامزاده یحیی
امامزاده یحیی نیز در محله عودلاجان قرار دارد. نظر شما پس از ورود به حیاط این امامزاده، به چناری قدیمی جلب خواهد شد. در گذشته تعداد چنار ها سه عدد بوده است که یکی به واسطه قرار گرفتن در میانه خیابان بریده و دیگری خشک می شود. چنار باقی مانده در حیاط امامزاده، عمری حدود 900 سال دارد و قطر آن به هفت متر می رسد.
این چنار در سال 1330 در فهرست وزارت فرهنگ و اداره باستان شناسی به ثبت رسید.
امامزاده یحیی که این روز ها به دور از شلوغی های شهر تهران در گوشه ای از محله عودلاجان جا خوش کرده است، از صحن وسیع، رواق، حرم آیینه کاری، سرداب، سقاخانه و گنبد مخروطی بسیار زیبا و کاشی کاری شده برخوردار شده است. قدیمی ترین اثر باقی مانده در امامزاده یحیی مانند بنای اصلی ساختمان، به دوره مغول نسبت داده شده، صندوقی چوبی می باشد. همان طور که در کتبیه داخل امامزاده یحیی درج شده است، این صندوق به دستور ملک شاه غازی در سال 895 هجری قمری توسط دو برابر به نام های حسین و محمد لواسانی ساخته شده است.
بر روی درب قدیمی این بقعه، از بانی ساخت اولیه و معمار آن به ترتیب لا نام های قرابشاره و دیو حسن یاد شده است.
حمام نواب
حمام نوابی، حمامی به جا مانده از دوران قاجار در محله عودلاجان می باشد. این حمام نیز مانند سایر حمام های باقی مانده از دوران قدیم از بخش هایی مانند هشتی (فضای سرپوشیده متصل به کوچه و ورودی)، سربینه (رخت کن حمام)، گرمخانه، خزینه، استخر و سرویس بهداشتی تشکیل می شود.
حمام نواب توسط نوادگان قاجار سارا سلطان خاتون و سارا هاجر خاتون که دختران حاج نواب بوده اند، ساخته شده است. در حمام های قدیمی چاله حوض یا حوض های بزرگ آب سرد وجود داشته است. این حمام یکی از بزرگ ترین چاله حوض های تهران بوده است و بسیاری از جوانان محل در روز های گرم تابستان برای چاله حوض بازی با شنا کردن به این حمام می آمدند.
این حمام پس از این که مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت، به بازارچه صنایع دستی و سنتی تبدیل شد. اما امروز از آن بازارچه خبری نیست. این حمام نیز با یکی از خاطره انگیز ترین مکان های فیلم برداری فیلم قیصر گره خورده است و مکانی است که در آن قیصر، کریم آبمنگل را به قتل می رساند.
جالب است بدانید که حمام نواب در سال 1385 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
مدرسه و مسجد معمار باشی
مسجد و مدرسه معمار باشی در شرق محله عودلاجان واقع شده است و فاصله کمی با امامزاده یحیی دارد. این بنا در دو طبقه و با نقشه ای شبیه به مساجد و خانه های سنتی طراحی شده است.
این مدرسه از مدارس قدیمی شهر تهران می باشد و تمام اتاق های آن به غیر از شبستان، ساده و فاقد تزیینات است. شبستان مشرف به حیاط آن با شیشه های رنگی تزیین شده است.
مدرسه و مسجد معمار باشی حیاطی با صفا و چشم نواز دارد که در میان آن حوضی کوچک واقع شده است و دور تا دور آن را گلکاری احاطه کرده است.
مدرسه معمار باشی از 24 حجره، دو مدرس و کتابخانه تشکیل شده است. در حال حاضر این مکان یکی از مدارش زیر نظر حوزه علمیه می باشد. در کتیبه درج شده در بالای در مدرسه و مسجد اطلاعاتی در مورد واقفانی آمده است که هزینه نگهداری آن را تامین کرده اند. ساخت این بنا طبق تاریخ درج شده در همین کتیبه در سال 1303 به پایان رسیده است.
مجموعه میرزا ابوالحسن معمار باشی در تاریخ 6 خرداد 1377 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
