مسجد شاه، مسجدی تاریخی در دل بازار تهران!

از زیبا ترین مساجد تهران که در دل بازار و در بافت تاریخی منطقه 15 شهرداری واقع شده است، مسجد شاه می باشد که این روز ها با نام مسجد امام خمینی (ره) شناخته می شود و در دوران حکومت قاجاریان، به دستور فتحعلی شاه قاجار بنا شده است.

در ابتدا، این مسجد با نام مسجد سلطانی به شهرت رسید. ضمن این که بر اساس شواهد تاریخی موجود، این مسجد دومین مسجد جامع بزرگ شهر تهران پس از مسجد جامع بازار بزرگ تهران، به حساب می آمده است. مسجد شاه یک مسجد چهار ایوانی به شمار می آید که تزییناتی هم چون کاشی کاری، گچ بری، مقرنس و… در آن چشم نوازی می کنند. جالب است بدانید که این مسجد در تاریخ اول مهر ماه سال 1363 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران، به شماره 1667 به ثبت رسیده است.

در ادامه اطلاعاتی کامل در رابطه با مسجد شاه تهران از سوی با من بیا در اختیار شما قرار می گیرد تا هر چه زود تر زمانی را برای بازدید از این مسجد تاریخی و چشم نواز در نظر بگیرید.

چطور به مسجد شاه برویم؟

مسجد شاه در شهر تهران، خیابان 15 خرداد، رو به روی خیابان ناصر خسرو واقع شده است. این مسجد در منطقه بازار بزرگ تهران و در جنوب شرقی میدان پانزده خرداد قرار گرفته است و سر در اصلی آن رو به خیابان 15 خرداد باز می گردد. سر در غربی مسجد نیز به سمت بازار بزرگ و سر در شرقی به سوی بازار بین الحرمین گشوده می شود.

با توجه به موقعیت قرار گیری مسجد شاه در بازار بزرگ تهران، موجب شده است که این مسجد به یکی از پر رفت و آمد ترین مساجد ایران تبدیل شود. به منظور بازدید از این مسجد تاریخی در زمان سفر به شهر تهران، می توانید با استفاده از خط یک مترو (کهریزک – تجریش) در ایستگاه میدان پانزده خرداد پیاده شوید و پس از 5 دقیقه پیاده روی خود را به این مسجد زیبا برسانید.

در مورد مسجد شاه تهران چه می دانید؟

مسجد شاه که با نام مسجد سلطانی نیز به شهرت رسیده است، از مساجد قدیمی و دیدنی های شهر تهران به شمار می آید که پس از انقلاب اسلامی در سال 1357 هجری شمسی، با نام مسجد امام خمینی خوانده شد. در اولین روز از مهر ماه سال 1363 هجری شمسی، این مسجد در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت.

قدمت مسجد شاه شهر تهران به دوران حکومت قاجاریان باز می گردد و در زمان فتحعلی شاه در سال 1240 هجری قمری ساخته شد. این مسجد مشهور در سال 1307 هجری قمری به دستور ناصر الدین شاه قاجار، مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفت. علاوه بر این، در همین زمان بود که دو مناره در دو طرف گلدسته های آن به اجرا درآمد. ساعت مسجد شاه نیز در عصر ناصر الدین شاه ساخته و در جای خود جای گرفت.

در دوره های اخیر، مرمت هایی برای مسجد صورت گرفته است که بر اساس عقیده و باور متخصصان معماری، برخی از آن ها منجر به تحت تاثیر قرار گرفتن اصالت مسجد شده اند. در هر صورت، مسجد شاه تهران، پس از مسجد عتیق، دومین مسجد تاریخی پایتخت به شمار می آید که با زیبایی ها و معماری جذاب و جالب توجه خود، طرفداران معماری اسلامی و آثار تاریخی را به خود جذب کرده است.

مسجد شاه از جمله مساجدی محسوب می شود که در زمان حکومت پهلوی، یک متولی به طور مستقیم آن جا را تحت نظارت داشت. پس این که جمهوری اسلامی به پیروزی رسید، حضرت امام خمینی (ره)، آیت الله سید محمد باقر موسوی خوانساری را به منظور تولیت این مسجد منصوب نمود. اما نظارت اداره اوقاف را منع نکرد و هم اکنون نیز سازمان اوقاف بر آن نظارت دارد.

طراحی و معماری مسجد شاه تهران

مسجد شاه شهر تهران حدود 11 هزار متر مربع وسعت دارد و به عنوان بنایی چهار ایوانی و مربعی شکل شناخته می شود که از صحن میانی، ایوان های چهار گانه، گنبد خانه، شبستان های ستون دار، رواق ها، سردر ها و جلو خان شمالی تشکیل شده است.

مسجد شاه با برخورداری از چرخشی ملایم نسبت به بافت شهری، در امتداد قبله واقع شده است. در این مسجد نامی از معمار و سازنده آن دیده نمی شود. اما بر اساس منابع تاریخی به دست رسیده، معمار آن عبد الله خان معمار باشی می باشد که در آن زمان معمار دربار فتحعلی شاه بود. البته این احتمال وجود دارد که معمار مسجد نیز خود معمار باشی بوده باشد!

تزیینات زیبای مسجد شاه کاشی کاری، گچ کاری، مقرنس و کتیبه های متعدد را شامل می شود. در ساخت و ساز این بنای تاریخی، از آجر های نخودی رنگ و کاشی های چند رنگ استفاده شده است. ضمن این که کاشی کاری مسجد به دو صورت خشتی و معقلی انجام پذیرفته است.

در مسجد دو لنگه و از جنس چوب دیده می شود که ارتفاعی چهار متری و عرضی سه متری دارد. کتیبه تاریخی که در بالای درب مسجد شاه به چشم می خورد، تاریخ 1241 هجری قمری را به شکل حکاکی شده بر روی خود دارد که نشان از زمان ساخت مسجد دارد.

گنبد

گنبد خانه در پشت ایوان جنوبی به اجرا درآمده است و از فضایی مربعی شکل برخوردار شده است که با گوشه سازی، به کثیر الاضلاع تبدیل شده است و بر بالای آن گنبدی دیده می شود. ویژگی های منحصر به فرد گنبد این مسجد، طوقه یا گنبد کوچک تر با روزنه هایی در ساقه می باشد که بر روی راس گنبد اصلی استقرار پیدا می کند و با ورقه هایی زرین پوشش داده شده است.

فضای زیر گنبد به وسیله کاشی و گچ، تزیین شده است و در ضلع جنوبی آن، محراب و در دیگر اضلاع موجود، درگاه هایی به چشم می خورد که به ایوان جنوبی و شبستان های ستون دار در مجاور راه می یابند.

سر در

مسجد شامل سه سردر در بخش های شمالی، شرقی و غربی می شود. سر در غربی به بازار بزرگ تهران و سر در شرقی به بازار صحافان منتهی می شوند. سر در شمالی مسجد شاه، اصلی ترین ورودی این بنا به شمار می آید که در سمت خیابان 15 خرداد واقع شده است. این سر در از 17 پله سنگی تشکیل شده است که باعث اختلاف سطح مسجد با خیابان شده اند.

شبستان ها

در جبهه جنوبی مسجد شاه، سه شبستان به چشم می خورد که معماری آن ها شباهت زیادی به مسجد وکیل شیراز دارد.

ایوان ها

ایوان شمالی مسجد، به عنوان بزرگ ترین ایوان این بنا به شمار می آید که به منظور شبستان تابستانی برای ادای نماز توسط نماز گزاران مورد استفاده قرار می گرفته است.

گلدسته های تزیین شده با کاشی کاری بر بالای ایوان خود نمایی می کنند و در میانه آن ها ساعتی نیز بر پایه کاشی کاری دیده می شود که به همراه دو گلدسته، در زمان حکومت ناصر الدین شاه به ساختمان مسجد اضافه شده اند.

صحن

صحن مسجد با شکلی مربع، حدود 65 متر در 65 متر طول و عرض دارد. سطح این صحن با سنگ فرش پوشانده شده است و در میانه مسجد حوض بزرگی جای گرفته است. در نمای پیرامون صحن، در چهار جهت اصلی، چهار ایوان با نمای کاشی کاری و طاق بندی دیده می شود که در اطراف آن ها، رواق ها و دهانه های شبستان ها واقع شده اند.

صحن و حوض زیبای ساخته شده برای مسجد شاه، از جذابیت های اصلی و چشم نواز این مسجد تاریخی و زیبا به حساب می آیند که پس از ورود به آن، از فضای شلوغ و پر سر و صدای بازار، دور خواهید شد!

منبر

مسجد شاه با داشتن منبر که از پله تشکیل شده است و از سنگ مرمر برای ساخت آن استفاده کرده اند، جاذبه ای دیدنی دیگر را به گردشگران داخلی و خارجی ارائه کرده است. در دو شبستان که در دو سوی گنبد خانه تعبیه شده اند، دو محراب نیز به چشم می خورد.

کتیبه ها

مسجد شاه کتیبه هایی را در خود جای داده است که محتوای آن ها شامل تاریخ ساخت بنا، نام فتحعلی شاه و شکیات نماز به خط ثلث می باشد.

کتیبه های قرآنی نیز مربوط به گنبد خانه می باشند. کتیبه هایی دیگر با مضمون قصیده های فتحعلی خان، ملک الشعرا و مجتهد الشعرا در این مسجد به چشم می خورد.

وضو خانه

پس از انقلاب اسلامی، با همت تولیت و امام جماعت مسجد، آیت الله سید محمد باقر موسوی خوانساری، دو وضو خانه در ورودی شمال ساخته شد و حوض مسجد نیز مجدد تجدید بنا گردید. از دیگر آثار جالب توجه در مسجد علامت شاخص قبله می باشد که قدمت آن به حدود 50 سال پیش بازمی گردد و در مجاورت حوض آن را نصب کرده اند.

فراز و نشیب های تاریخی مسجد شاه تهران

مسجد شاه به دلیل موقعیت قرار گیری خود که در محوطه بازار بزرگ تهران واقع شده است، از اهمیت خاصی برخوردار بود و در حوادث تاریخی تعدد، علمای حاضر در مسجد، بازار را نیز با خود همراه می کردند. این بنا یکی از مراکز ارتباطیان حائز اهمیت روحانیون با بازار به شمار می آمد.

در جریان نهضت تنباکو و انقلاب مشروطه ایران، این مسجد و علمای آن نقشی موثر در جریان رسیدن به اهداف انقلاب مشروطه داشتند. از جمله واعظان مسجد شاه در جریان مشروطیت می توانیم به سید جمال واعظ اشاره کنیم. او از معدود واعظانی بد که از تمجید در حق امام جمعه و کارگزاران حکومتی خودداری نمود و سخنرانی های وی در جریان مشروطه بسیار اثر گذار بودند.

در تاریخ 20 آذر ماه سال 1286، علاء الدوله دستور داد تا دو تن از بازاریان به بهانه قیمت بالای قند، به چوب بسته شده و در انظار عمومی تحقیر شوند. حکم فلک حاجی سید هاشم قندی و حاجی سید اسماعیل خان در حیاط مسجد شاه صورت گرفت که واکنش اعتراضی بازار تهران و در نهایت منجر به آغاز جنبش مشروطه در تهران شد.

در دوران حکومت پهلوی دوم، محمد تقی فلسفی که از سخنرانان مشهور همان زمان به حساب می آمد، برای نخستین بار سخرانی های او در مسجد شاه، به طور مستقیم از رادیو پخش گردید.

از زمان احداث و ساخت مسجد شاه تا به امروز، به دلیل موقعیت مهم آن در بازار تهران، همواره مجلس های بزرگداشت و ختم علمای بزرگ و شخصیت های مختلف سیاسی و ملی در آن برگزار شده است. از مهم ترین مجلس های برگزار شده در دوران ناصر الدین شاه می توانیم به مجلس ختم میرزا حسن شیرازی اشاره کنیم.

هم چنین مجالس ترحیم اشخاص بزرگ و شخصیت های حائز اهمیت تاریخی دیگر نظیر مراسم ختم شعاع السلطنه فرزند مظفر الدین شاه، رییس علی دلواری قهرمان جنبش جنوب ایران، آیت الله سید ابو الحسن اصفهانی، آیت الله فیض قمی و آیت الله بروجردی نیز در این مسجد به اجرا درآمده اند.

علاوه بر این، در جریان شکل گیری انقلاب 57، این مسجد با منصوب کردن اسد الله علم و اجرای طرح انجمن های ایالتی و ولایتی، به منظور مکانی جهت مبارزه علنی علیه حاکمیت مورد استفاده قرار گرفت و علمای حاضر در مسجد با بهره گیری از هیئت های مذهبی و مراسم های مختلف، موفق شدند تا مردم و بازار را با خود همراه کنند و در جریان انقلاب، نقش موثری را ایفا نمایند.

با گذشت زمان و اوج گیری انقلاب، مسجد شاه به مکانی در جهت تبادل اطلاعات و جلسات و در مواردی پخش اعلامیه تبدیل گردید.

شرایط و قوانین بازدید از مسجد شاه

با در نظر گرفتن این امر که مسجد شاه هم اکنون برای برگزاری نماز مورد استفاده قرار می گیرد، بازدید از آن هیچ هزینه ای به همراه نخواهد داشت.

هم چنین مسجد شاه، مکانی برای عاشقان انگشتر به شمار می آید تا انگشتر های نقره و یا انگشتر هایی با سنگ های گران قیمت و خاص را در این مسجد خریداری کنند. در اکثر مواقع در حیاط مسجد شاه، عده زیادی از دست فروشان انگشتر به چشم می خورند که به خرید و فروش انواع انگشتر های نقره مشغول هستند و ویترین کوچکی به نام جعبه آیینه را به همراه دارند و امکان انتخاب و خرید از میان انگشتر های رنگارنگ را برای شما فراهم می کنند.