مسجد جامع عتیق شیراز

تنوع دیدنی های شهر شیراز چنان گستره عظیمی را به خود اختصاص داده است که هر ساله میزبان گردشگران خارجی و داخلی بسیاری می باشد. در کنار اماکن دیدنی مختلفی مانند سعدیه، حافظیه، باغ ارم و شماری دیگر از جاذبه ها، مساجد شهر شیراز نیز از شهره خاصی برخوردار شده اند. در بین مساجد تاریخی این شهر، نام مسجد جامع عتیق شیراز نیز به چشم می خورد.

با من بیا به صورت کامل در ادامه به معرفی مسجد جامع عتیق شیراز می پردازد و بخش های مختلف آن را شرح داده و تاریخچه و معماری آن را مورد بررسی قرار خواهد داد. با ما همراه باشید.

معرفی مسجد جامع عتیق شیراز

در تمامی دوره های تاریخی، پس از ورود اسلام به ایران، در کنار بنا های تاریخی مربوط به هر دوره، حکمرانان و بزرگان مردم، اقدام به ساخت مساجدی کرده اند که امروزه به عنوان یکی از عناصر شناخت تاریخ این سرزمین به شمار می روند.

هر یک از شهر های کشور ایران که از زمان قدمت، صاحب امتیاز باشند، یک یا چند مسجد تاریخی را در خورد جای داده اند. شهر شیراز نیز با داشتن مساجد کم نظیری از حیث تاریخی و ارزش های معماری یکی از شهر های صاحب امتیاز محسوب می شود.

مسجد جامع عتیق که با نام مسجد آدینه نیز شناخته می شود، از دیدنی های استان فارس به شمار آمده و قدیمی ترین مسجد در شهر شیراز می باشد که در شرق حرم شاهچراغ واقع شده است و به گونه ای طراحی شده است که یکی از ورودی های آن از داخل حرم شاهچراغ می باشد.

مسجد جامع عتیق شیراز کجا است؟

مسجد جامع عتیق شهر شیراز در شرق حرم شاهچراغ واقع شده است. برای دسترسی به این مکان می توانید از خودرو شخصی و یا وسایل نقلیه عمومی استفاده نمایید. نزدیک ترین ایستگاه مترو، ایستگاه زندیه می باشد. اما از ایستگاه چند کیلو متر تا مسجد فاصله بوده و باید از اتوبوس و یا تاکسی برای بازدید از این مسجد استفاده نمایید.

هم چنین اتوبوس هایی که از خیابان لطفعلی خان زند عبور می کنند، گزینه ای دیگر برای رسیدن و بازدید از مسجد جامع عتیق شهر شیراز می باشند. برای این کار باید بین بلوار زینبیه و چهارراه مشیر پیاده شوید.

بررسی تاریخچه مسجد جامع عتیق شهر شیراز

کاوش های باستان شناسی نشان می دهد این مسجد را از روی بقایای عبادتگاهی قدیمی که به احتمال زیاد، آتشکده بوده است، بنا نموده و حتی نقشه بنای قبلی در طراحی مسجد نیز تاثیر گذار بوده است. این عبادتگاه قدیمی مربوط به دوره پیش از اسلام می باشد. اما به دلیل محدودیت در کاوش ها مشخص نیست متعلق به کدام یک از دوره های تاریخی ایران است.

ساخت بنای مسجد جامع عتیق به دوران حکومت عمرولیث صفاری، دومین فرمانروای سلسله صفاریان باز می گردد. در واقع این مسجد در بین سال های 265 هجری قمری تا 287 هجری قمری بنا شده است. بنای مسجد جامع عتیق در طول حیات خود بار ها مورد مرمت قرار گرفته است که بسیاری از این مرمت ها قدمت قابل توجهی دارند!

مرمت های انجام شده در مسجد جامع عتیق

در زمان اتابکان فارس یعنی نیمه قرن ششم هجری قمری و دوره ضعف حکومت سلجوقی در فارس
در زمان سلطان ابراهیم میرزا، پسر شاهرخ گورکانی (بزرگ ترین پادشاه تیموریان) که در سال 817 هجری قمری از سوی پدر، فرمانروای فارس و توابع آن شد.
در چند نوبت در دوران حکومت صفوی
در سال 1315 هجری شمسی به کمک مردم و با همکاری اداره باستان شناسی

از دیگر مشاهداتی که باعث صحه گذاشتن بر قدمت مسجد جامع عتیق می باشند، توصیف این بنا در سفرنامه های کهن و قدیمی است. مقدسی، جهانگر اوایل قرن چهارم هجری قمری، مسجد عتیق را در هفت اقلیم بی نظیر می داند و ابن بطوطه، سیاح معروف قرن هشتم هجری قمری، در سفرنامه خود، مسجد عتیق را یکی از وسیع ترین و زیبا ترین مساجد جهان معرفی می کند.

جالب است بدانید که مسجد جامع عتیق شهر شیراز در 15 دی ماه سال 1310 هجری شمسی، با شماره 72 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

دارالمصحف مسجد جامع عتیق شیراز

در نیمه قرن هشتم هجری (752 هجری قمری) و به دستور شاه اسحاق اینجو، معروف ترین و واپسین فرمانروای آل اینجو و هم دوره با حافظ شیرازی که در اواخر دوره ایلخانان بر فارس و اصفهان حکومت می کرد، در میان حیاط مسجد عتیق، ساختمانی به نام دارالمصحف بنا شده است که نام دیگر آن خدای خانه بوده است. چرا که برای کتابت و نگهداری قرآن مجید مورد استفاده قرار می گرفته است.

حافظان قرآن به این مکان می آمدند و به تلاوت قرآن می پرداختند و کاتبان نیز در حین تلاوت اقدام به کتابت قرآن می کردند.

در این عمارت، یک قرآن سی پاره (سی جزیی) مربوط به دوره شاه اسماعیل صفوی وجود داشته که در گوشه تمامی صفحات آن، نام مسجد به چشم می خورد. اکنون این قرآن به همراه چند قرآن تک جزیی که آن ها نیز جزو قرآن ها موجود در این عمارت بوده اند، در موزه پارس شیراز نگهداری می شوند.

عمارت دارالمصحف، عمارتی چهارگوش می باشد که در هر یک از گوشه های خود یک ستون مدور دارد. این عمارت در چهار ضلع خود، ایوان دارد و اتاقی در وسط آن واقع شده است که از ایوان های شمالی و جنوبی دارای ورودی می باشد. کتیبه این عمارت، نمونه ارزنده ای از هنر خطاطی ایرانی و شامل اشعار عربی در شان قرآن و به خط ثلث می باشد. این کتیبه اثر پیر یحیی جمالی صوفی از خوش نویسان صاحب نام شده هشتم هجری می باشد. این عمارت از سنگ و گچ ساخته شده است و تنها یک بار در سال 1315 هجری شمسی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

مسجد جامع عتیق شهر شیراز و حافظ

امین احمد رازی تذکره نویس و ادیب ایرانی قرن سازدهم هجری، صاحب کتاب چهار جلدی هفت اقلیم در مورد حافظ شیرازی می باشد. وی در بخشی از کتاب هفت اقلیم، مسجد جامع عتیق را همان مسجدی می داند که حافظ شیرازی خود را ملزم کرده بود هر شب جمعه در آن به تلاوت قرآن بپردازد.

هم چنین با توجه به این که حافظ از طریق مشاغل دیوانی (حکومتی) امرار معاش می کرد، برخی از محققان ادبی بر این باور هستند از طرف شاه اسحاق اینجو، مسئولیت دارالمصحف به حافظ داده شده بود و دلیل حضور حافظ در مسجد عتیق علاوه بر مسئله گفته شده، این مسئولیت نیز بوده است.

بررسی معماری مسجد جامع عتیق شیراز

در ساختمان این مسجد، هر یک از چهار ضلع بنا دارای ویژگی های ارزشمند معماری می باشد و از این نظر مورد توجه هنر دوستان و علاقه مندان به معماری ایرانی قرار می گیرد.

ضلع شمالی (رو به قبله)

این ضلع از دو ورودی برخوردار شده است. یکی درب شمال شرقی و دیگری درب شمالی که با نام درب دوازده امام شناخته می شود. یک ایوان و یک شبستان نیز در این سمت مسجد واقع شده است. درب شمالی را از این نظر درب دوازده امام نام گذاری کرده اند که سر درب آن با کاشی، مقرنس کاری شده و در جرز های دو طرف سر درب، چهار کتیبه نصب شده که اسامی دوازده امام بر روی آن ها نگاشته شده است.

در بالای این سر درب، کتیبه دیگری نیز به چشم می خورد که مربوط به دوره صفوی و به خط علی جوهری می باشد و تاریخ یکی از مرمت های مسجد در دوره صفوی (1031 هجری قمری) در آن قید شده است.

در این ضلع، طاق نمای بلندی مشهور به طاق مروارید به چشم میخ ورد که سقف آن با آجر، مقرنس کاری شده و دارای دو گلدسته بلند می باشد. در طرف غرب این طاق نما، دالانی به سمت درب دوازده امام وجود دارد و در پشت دالان هم شبستانی با پهنای کم تعبیه شده است که در سال های اخیر به عنوان دفتر مسجد از آن استفاده می شود.

شبستان بزرگ مسجد که پنج درب آهنی به عنوان ورودی و محراب زیبایی از سنگ دارد در طرف شرقی طاق مروارید دیده می شود.

ضلع غربی (رو به آفتاب)

درب ورودی حرم آستان مقدس شاهچراغ در این ضلع واقع شده است. رواق هایی زیبا در قالب ده دهانه در این ضلع وجود دارند که در انتهای آن ها درب ورودی شبستانی قرار گرفته که در ضلع جنوبی می باشد.

ضلع جنوبی (پشت به قبله)

این ضلع از مسجد جامع عتیق، از طاق نمایی پهن و بلند برخوردار شده است که در طول زمان خراب و در سال 1348 هجری شمسی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. شبستانی که در این ضلع واقع شده است، شبستانی قدیمی می باشد.

این شبستان عرض کمی دارد و در دو طرف آن، طبقه دوم نیز ساخته شده است و سقف آجری و محراب بسیار زیبایی برای آن در نظر گرفته شده است. سقف این محراب با کاشی آبی، مقرنس کاری شده در دو سوی محراب، دو ستون سنگی مارپیچ قرار دارد. در کنار محراب نیز منبری چوبی با سیزده پله دیده می شود که به عنوان یکی از منبر های قدیمی و تاریخی ایران شناخته می شود.

ضلع شرقی (پشت به آفتاب)

طاق نمای این ضلع از مسجد جامع عتیق شهر شیراز، همانند طاق نمای ضلع جنوبی، پهن و بلند می باشد. با این تفاوت که درون آن هشت طاق نمای کوچک دیگر کار شده است. در سمت چپ، چهار طاق نمای کوچک به چشم می خورد که در پشت آن ها ایوانی واقع شده است. در سمت راست نیز چهار طاق نمای کوچک دیده می شود که یکی از آن ها درب خروجی مسجد می باشد. راه پله پشت بام مسجد نیز در همین ضلع تعبیه شده است.

در این ضلع، شبستان مخروبه ای به چشم می خورد که اکنون به طور کامل بلااستفاده شده است. دیوار های آن تخریب شده و کف آن پر از شن و ماسه می باشد. اما در گذشته ای نه چندان دور، به عنوان محل اقامه نماز مورد استفاده قرار می گرفته است. آخرین استفاده ای که از این شبستان صورت گرفته است، به سال های 1358 تا 1361 هجری شمسی باز می گردد که در آن سال ها این شبستان کانون فرهنگی مسجد بوده است.

در این ضلع، ایوانی به همراه دو رواق با سه دهانه وجود دارد که یکی از این دهانه ها درب ورودی محسوب می شود. در بالای این ایوان، نیز کتیبه هایی به چشم می خورد که در برگیرنده آیاتی از قرآن می باشد. البته این ایوان و رواق هایش به مرمت فراوانی نیاز دارد.

در سال های اخیر، شبستانی جدید در این مسجد ایجاد شده که در ضلع جنوبی واقع شده است. در تزیین این شبستان از کتیبه هایی به خط ثلث و نسخ استفاده شده است که آیات قرآن و احادیث نبوی در آن به چشم می خورد.

البته ساخت شبستانی نو در مسجدی که بخش های کهن آن نیاز به مرمت دارند و چه بسا در صورت مرمت و بازسازی، نیازی به احداث مکانی جدید نباشد، بسیار قابل تامل می باشد.

نحوه بازدید از مسجد جامع عتیق شیراز

امکان بازدید از مسجد جامع عتیق شهر شیراز در ساعات اقامه نماز وجود دارد. لازم است بدانید که بازدید از این مسجد رایگان می باشد.

در صورتی که اطلاعات بیش تری در مورد مسجد جامع عتیق شهر شیراز دارید، می توانید آن را با سایر کاربران با من بیا در انتهای این مطلب به اشتراک بگذارید.

پرسش های متداول

مسجد جامع عتیق شیراز کجا است؟

مسجد جامع عتیق در شرق حرم شاهچراغ واقع شده است.

قدمت مسجد جامع عتیق شهر شیراز به چه زمانی باز می گردد؟

کاوش های باستان شناسی حاکی از آن است که این مسجد بر روی بقایای عبادتگاهی قدیمی که به احتمال زیاد آتشکده بوده است، بنا شده است. قدمت این مسجد به دوره پیش از اسلام باز می گردد. ساخت بنای مسجد جامع عتیق شیراز به دروان حکومت عمرولیث صفاری، یعنی بین سال های 265 هجری قمری تا 287 هجری قمری می باشد.

دارالمصحف مسجد جامع عتیق در گذشته چه کاربردی داشته است؟

از دارالمصحف برای کتابت و نگهداری قرآن مجید استفاده می شده است. حافظان قرآن به این مکان می آمدند، به تلاوت قرآن می پرداختند و کاتبان نیز در حین تلاوت اقدام به کتابت قرآن می کردند.