شاهچراغ شیراز

در بین دیدنی های بی نظیر شهر شیراز، حرم حضرت شاهچراغ (ع) چون ستاره ای پر فروغ می درخشد. حضور شاهچراغ (ع)، برادر امام رضا (ع) و فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) می باشد که آرامگاه ایشان به عنوان بزرگ ترین زیارتگاه مذهبی شهر شیراز و یکی از مهم ترین جاذبه های مذهبی در ایران به شمار می آید.

این زیارتگاه علاوه بر معماری حیرت انگیزی که دارد، با تزیینات فوق العاده زیبا تشکیل شده از کاشی کاری و آیینه کاری، شاهکار بی نظیری را پیش روی گردشگران و زائران قرار می دهد. به طوری که بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی آن را به عنوان یکی از زیبا ترین مساجد و آرامگاه های ایران می شناسند.

در ادامه با من بیا تصمیم دارد تاریخچه حرم حضرت شاهچراغ (ع) را برای شما شرح دهد و بخش های مختلف حرم را برای شما معرفی نماید تا در سفر به شیراز، با اطلاعات بیش تری از این مکان تاریخی – مذهبی دیدن کنید. با ما همراه باشید.

درباره حرم حضرت شاهچراغ (ع)

آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) در سال 1321 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حرم، به عنوان یکی از مقاصد مذهبی و اماکن دیدنی استان فارس محسوب می شود و جایگاه ویژه ای را در بین ایرانی ها از آن خود کرده است. چرا که ایشان برادر امام رضا (ع) بوده و از طرفی آرامگاه آن بزرگوار در شهر تاریخی شیراز واقع شده است.

علاوه بر این، زیارتگاه مذکور از نظر هنر و معماری اسلامی و ایرانی از اهمیت چشم گیری برخوردار می باشد. به طوری که هنر آیینه کاری و کاشی کاری آن، فضایی بسیار زیبا و روحانی را به وجود آورده است. سبک معماری حرم مطهر برگرفته از سبک آذری می باشد که در زمان ایلخانی رواج داشته است. آیینه های ریز رنگی و انواع خط های فارسی و عربی در نمای اطراف آیینه ها و کاشی ها، هر بیننده ای را به خود جذب می کنند.

این آرامگاه از چهار شاه نشین در چهار جانب حرم برخوردار شده است. مسجدی در سمت غرب آن نیز وجود دارد. ضریح نقره حرم در بخش شاه نشین زیر گنبد قرار گرفته است. حیاط آن به دو دری اصلی ورودی در سمت جنوب و شمال حرم مجهز شده است که حوض بزرگ فواره داری را در وسط آن ساخته اند و درختان زیبایی در اطراف آن خود نمایی می کنند.

حرم حضرت شاهچراغ (ع) در غرب حیاط و حرم حضرت سید میر محمد (ع) (برادر ایشان) در شمال شرق حیاط واقع شده اند. اتاق هایی دو طبقه در دور حیاط به چشم می خورد که پیشانی و جرز های جلوی آن ها با کاشی کاری های زیبایی تزیین شده اند.

حرم حضرت شاهچراغ (ع) از چهار صحن اصلی به نام های صحن امام جواد (ع)، صحن حضرت معصومه (ع)، صحن اصلی و صحن عقیق تشکیل شده است. هم چنین این حرم از سه شبستان برخوردار شده است که شامل دارالعباده، شبستان سید میر محمد (ع) و شبستان بزرگ امام خمینی (ره) که ضریح حضرت شاهچراغ (ع) در شبستان دارالعباده واقع شده است.

حرم حضرت شاهچراغ (ع) کجا است؟

آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) یکی از معروف ترین جاذبه های مذهبی و گردشگری شهر شیراز می باشد که گردشگران به راحتی می توانند به آن دسترسی پیدا کنند.

حضرت شاهچراغ (ع) فرزند چه کسی است؟

حضرت سید امیر احمد (ع) که با نام شاهچراغ (ع) شناخته می شود، پسر ارشد امام موسی کاظم (ع) و برادر امام علی بن موسی الرضا (ع) می باشد. از آن جا که روز تولد حضرت شاهچراغ (ع) مشخص نیست، تصمیم گرفته شد که فاصله بین تولد حضرت معصومه (س) و حضرت امام رضا (ع) در دهه کرامت، یک روز برای گرامی داشت حضرت شاهچراغ (ع) در تقویم مناسبت های ملی – اسلامی کشور در نظر گرفته شود.

پس از شهادت حضرت موسی کاظم (ع)، شیعیان مدینه گمان می کردند که ایشان امام به حق پس از پدر بزرگوارشان هستند. حضرت در خطبه ای به مردم فرمودند که برادر ایشان، خضرت علی بن موسی علیه الاسلام، امام و خلیفه به حق و ولی خدا می باشد.

خلیفه وقت (مامون) با شنیدن خبر حرکت جمعیتی از بنی هاشم و دوستداران آن ها به سمت طوس، دستور دارد تا حکام بلاد مانع از حرکت این قافله ها شوند و آن ها را به مدینه بازگردانند. حاکم شیراز از این قاعده مستثنا نبود و از حضرت سید احمد (ع) و همراهان ایشان خواست که باز گردند و زمانی که حضرت امتناع کردند، جنگ خونینی آغاز شد که در نهایت لشکر شیراز شکست خورد. حضرت سید احمد (ع) همراه برادران و تعدادی از شیعیان از بیراهه خود را به شیراز رسانند و در منزل یکی از شیعیان مخفی شدند.

حاکم شیراز به کمک جاسوسان خود توانست پس از یک سال، محل زندگی ایشان را پیدا کند و در درگیری که به راه افتاد، با شمشیر ضربه ای بر سر ایشان وارد شد و در ادامه به دستور حاکم، خانه روی بدن شریف حضرت خراب گردید.

علت نام گذاری حضرت شاهچراغ (ع)

تا دوران آل بویه و زمان زمامداری امیر عضد الدوله دیلمی، مدفن حضرت نا شناس مانده بود و در اطراف آن منازل مسکونی وجود داشت. در یکی از این منازل، پیرزنی زندگی می کرد که اواخر هر شب جمعه، چراغی را در بالای تلی از خاک تا سپیده دم، روشن می دید. این اتفاق چند شب جمعه ادامه پیدا کرد و همین موضوع پیرزن را به فکر فرو برد که این محل احتمالا محل دفن یکی از امامزادگان می باشد. او تصمیم گرفت امیر عضد الدوله را از این موضوع مطلع سازد.

باور این موضوع برای درباریان دشوار بود. اما امیر گفت که برای پیگیری ماجرا، اولین شب جمعه به خانه پیرزن می رود. شاه به خانه پیرزن رفت و به پیرزن گفت که به محض روشن شدن چراغ، به او اطلاع دهد. پیرزن با دیدن نوری قوی تر از شب های جمعه قبلی، بر بالین امیر عضد الدوله رفت و با فریاد گفت:

«شاه! چراغ»

امیر با دیدن نو چراغ شگفت زده شد و زمانی که به طرف نور رفت، اثری از چراغ ندید و پس از پایین آمدن از تل خاکی، مجددا نور چراغ را مشاهده کرد. این اتفاق باعث شد که امیر، شخصی را مامور بررسی ماجرا کند که در نهایت می فهمد فرزند ارشد حضرت موسی بن جعفر (ع) در این محل به خاک سپرده شده است و دستور می دهد که جایگاهی بر بالای آن ساخته شود.

بررسی تاریخچه حرم حضرت شاهچراغ (ع)

تاریخچه بنای حرم حضرت شاهچراغ (ع) به دوران عضد الدوله دیلمی از سلاطین آل بویه باز می گردد. به طور تقریبی حدود سال های 308 تا 328 هجری شمسی می شود. در دوران حکومت این شاه، محل دفن حضرت (ع) تنها یک تل خاک بود.

در زمان اتابکان فارس که مصادف با سال های 605 تا 640 هجری شمسی می باشد، امیر مقرب الدین مسعود بدر الدین، وزیر اتابک، ظاهر این حرم را آرا است و یک بقعه و گنبد برای آن ساخت. ضمن این که ساخت یک رواق نیز به دستور اتابک صورت پذیرفت.

ملکه تاشی خاتون، مادر شاخ شیخ ابو اسحاق اینجو، در اواخر دوره ایلخانی مصادف با 723 هجری شمسی دستور ساخت بنایی چشم گیر با تزیینات فراوانی را داد که انجام این تغییرات 5 سال به طول انجامید. علاوه بر ساخت بارگاهی بسیار بزرگ با گنبدی بلند، بخش های مختلفی مانند مسجد، مدرسه، محل استراحت مسافران و بازار در اطراف آن احداث شد. ملکه تاشی خاتون، ملک میمند فارس و تعدادی از مغازه های بازار مجاور حرم را وقف این آستان کرد.

این بطوطه جهانگردی که در سال 726 هجری شمسی از شیراز دیدن کرده بود، در سفر نامه خود در مورد آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) و اقدامات ارزنده ملکه تاشی خاتون این چنین نوشته است:

«این آرامگاه در نظر شیرازی ها احترام تمام دارد و مردم برای تبرک و توسل به زیارتش می روند. تاشی خاتون، در جوار بقعه بزرگ، مدرسه و زاویه ای ساخته است که در آن به اطعام مسافران می پردازد. شب های دوشنبه، خاتون به زیارت آرامگاه می آید و در آن شب قضات و فقها و سادات شیراز نیز حاضر می شوند. خوراک و میوه به مردم داده می شود و پس از صرف طعام، واعظ بالای منبر می رود. خاتون در غرفه مشبکی که مشرف به مسجد می باشد، می نشیند. در آخر هم طبل و شیپور و بوق می نوازند. »

شاه اسماعیل صفوی در سال 885 هجری شمسی، مرمت گسترده ای در آرامگاه انجام داد هر چند که وقوع زمین لرزه ای در 85 سال بعد باعث تخریب نیمی از گنبد آرامگاه شد که سال های بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

در زمان نادر شاه، در سال 1108 هجری شمسی نیز مرمت های زیادی در حرم مقدس انجام گرفت و قندیل بزرگی از طلا زیر گنبد آویزان شد. نادر شاه پیش از غلبه بر افغان ها و تصرف شیراز تصمیم گرفته بود بعد از شکست افغان ها، حرم را بازسازی کند و برای این منظور 1500 تومان پول آن زمان را صرف این امر کرد.

در کتاب تذکره دلگشا در مورد تخریب حرم بر اثر زلزله سال 1202 هجری شمسی این چنین نوشته شده است:

«گنبد بقعه که از غایت ارتفاع، آفتاب جهان تاب هر روز در نیم روز خود را در سایه آن کشیدی، به یک دفعه چنان بر زمین خورد که زمین شکافته شد و در اعماق خاک فرو رفت… و آن عمارت عالی …. تو گویی همیشه ویران بوده است..»

زلزله باعث شد که قندیل نادر شاه فروخته و مبلغ آن صرف مرمت حرم شود.

فتحعلی شاه قاجار نیز در بهسازی و مرمت آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) دست داشت و در سال 1206 هجری شمسی دستور داد که کف بقعه یک متر بالا تر بیاید و از مصالح سنگ و آجر و گچ به منظور انجام این کار استفاده نمود. هم چنین ضریحی نقره ای در بقعه متبرکه نصب شود. وقوع زلزله دیگری در سال 1232 هجری شمسی، تخریب مجدد گنبد را به همراه داشت که محمد ناصر ظهیر الدوله همان سال اقدام به بازسازی آن کرد.

در سال 1251 هجری شمسی به دستور مسعود میرزا ظل السلطان، دربی از جنس نقره برای ورودی حرم نصب شد. وی هم چنین در سال 1254 هجری شمسی اقدام به نصب ساعت بزرگی در برج جنوبی بقعه کرد. آیینه کاری دیوار ها و سقف حرم مطهر توسط استاد زین العابدین در سال 1266 هجری شمسی به پایان رسید.

در دوران پهلوی در سال 1306 هجری شمسی، دیوار های داخلی حرم با آیینه کاری تزیین شدند. گنبدی با اسکلت فلزی به همت انجمن آثار ملی و اداره باستان شناسی فارس ساخته شد که در سال 1336 شمسی جایگزین گنبد قدیمی آرامگاه شد.

گنبد حرم در سال های 1339 تا 1340 هجری شمسی مورد مرمت قرار گرفت و کاشی کاری آن توسط استاد عیسی بهادری طراحی و اجرا شد. در ادامه سالن دیگری به حرم اضافه گردید و توسط هنرمندانی مانند حسن ظریف صنایع، آیینه کاری شد.

عملیات عمرانی وسیعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دستور کار قرار گرفت که از مهم ترین آن ها می توانیم به احداث و تکمیل سالن بالای سر و آیینه کاری بخش قدیمی حرم اشاره کنیم. منبر بزرگی از مرمر یکپارچه در بخش جنوبی این سالن گذاشته شد که از حجاری بسیار زیبایی برخوردار شده است.

معرفی بخش های مختلف حرم حضرت شاهچراغ (ع)

ایوان حرم حضرت شاهچراغ (ع)

ایوان حرم در ضلع شرقی آن واقع شده است که زمان ساخت آن را به دوره علاء الدوله قاجار نسبت داده اند. این ایوان با داشتن 38.30 متر طول و 5.5 متر عرض، 10 ستون به ارتفاع 10.5 متر را در خود جای داده است. در دو سمت ایوان، 12 حجره دو طبقه با تزیینات گچ بری به چشم می خورند. دو راهرویی که در دو طرف درب طلایی حرم قرار دارد، به حرم و همین طور این ایوان منتهی می شوند.

هنرمندان کارگاه نجاری حرم، سقف این ایوان را گرده تند، آلت و لغاظ از چوب ساج ساخته و برای تزیین آن با اسامی مقدس، از چوب نارنج و افرا استفاده کرده اند. بالای ستون های ایوان مقرنس چهار ترک به چشم می خورد که چهار طرف آن با اسماء الله تزیین شده اند و پایین ستون ها به صورت هشت ترک می باشند. برای جلوی سقف ایوان که به صورت شیر سر می باشد، چوب ساج استفاده کرده اند. سنگ مرمر یکپارچه ای با نقوش زیبای اسلیمی در زیر ستون ها و بخش جلویی ایوان به چشم می خورد که به دست سنگ تراشان حرم حجاری و نصب شده است.

سقف و ستون های ایوان، به این دلیل که از جنس چوب ساخته شده بودند، دچار فرسودگی و خوردگی موریانه شده اند. به همین دلیل ستون های آهنی برای استخوان بندی آن به کار گرفته شده است. ایوان کوچکی نیز در جلوی حجره های فوقانی بنا و صحن حرم به دیده می شود که کاشی کاری های جذابی برای آن انجام شده است.

ضریح حضرت شاهچراغ (ع)

ضریحی با روکش نقره در زمان فتحعلی شاه قاجار، در سال 1206 هجری شمسی برای حرم ساخته شد که عرض آن به 1.75 متر و طولش به 3.25 متر می رسید. روی ضریح با اشعاری به زبان فارسی و عربی در مدح ائمه اطهار (ع) تزیین شده بود.

ضریح بعدی حضرت شاهچراغ (ع) حدود 10 سانتی متر از سطح حرم بلند تر بود و روی صندوق چوبی داخل ضریح پارچه سبز رنگی قرار داشت. این ضریح، اسکلتی از چوب ساده داشت که بخشی از آن نقره اندود شده بود و شبکه های نقره در چهار طرف آن به چشم می خورد.

در گذشته قرآنی به خط کوفی بر روی مرقد حضرت امام زاده احمد بن موسی (ع) گذاشته شده بود که کتابت آن را به حضرت علی (ع) نسبت می دادند. حاج معتمد الدوله فرهاد میرزا دستور ساخت جعبه ای از خاتم را برای قرآن می دهد تا در آن محفظه نگهداری شود. بعد ها این قرآن و جعبه خاتم آن به موزه پارس انتقال داده شد که اکنون در قفسه ای شیشه ای نگهداری می شوند. یک لوستر چهار شاخه ای در داخل ضریح قرار دارد که برخی شب ها آن را روشن می کنند. دیوار های شمالی و جنوبی ضریح با آیینه کاری تزیین شده اند که قدمت آن ها به دوران حکومت محمد شاه قاجار در سال 1220 هجری شمسی باز می گردد.

ضریح فعلی با طول 3.58 متر و عرض 2.26 متر از جنس نقره ساخته شده است. صندوق خاتم کاری بسیار زیبایی که بر روی مرقد وجود دارد و ستون ها و سقف داخل ضریح با ترکیبی از معرق و خاتم کاری تزیین شده اند که علیرضا گودرزی از خاتم کاران شیرازی، آن را در سال های 1378 تا 1380 به زیبایی هر چه تمام تر انجام داده است.

صحن مطهر

حرم های احمدی و محمدی (ع) در گذشته هر کدام صحنی مستقل را به خود اختصاص داده بودند و از راه بازار بین الحرمین به یکدیگر متصل می شدند. در طرح توسعه آستان مقدس، صحن مطهر بزرگ تر شد و اکنون در مرقد در یک صحن قرار دارند. حرم سید میر محمد (ع) در شمال شرق حیاط و حرم شاهچراغ (ع) در غرب حیاط واقع شده اند.

صحن مستطیلی شکل مرکزی، با داشتن مساحتی معادل 14 هزار متر مربع از 162 حجره دو طبقه تشکیل شده است. رواق های این صحن با آجر کاری و کاشی کاری استادکاران آستان تزیین شده اند. نرده های چوبی در این صحن از چوب ساج تهیه شده اند و کف صحن نیز با سنگ گندمک فارس ساخته شده است.

یک حوض بزرگ در وسط صحن به چشم می خورد که برای ساخت آن از سنگ های بزرگ نی ریز استفاده شده است و کار حجاری و نصب آن بر عهده کارگاه سنگ تراشی آستان بوده است.

گلدسته ها

دو گلدسته در شمال و جنوب ایوان آستان حضرت شاهچراغ (ع) وجود دارد. در حقیقت به منظور قرینه سازی دو طرف ایوان و پخش قرآن و اذان تا اقصی نقاط شهر، گلدسته جنوبی ساخته شد و کارگاه معرق کاری آستان مقدس، کاشی کاری این گلدسته با رنگ های طبیعی را بر عهده گرفت. در حالی که گلدسته شمالی با اسماء الله تزیین شده اند، بر روی گلدسته جدید که هشت ترک دارد، اسامی ائمه اطهار ع) و القابشان به چشم می خورد.

سر گلدسته با ارتفاعی معادل 3.65 متر و با وزنی حدود سه تن، از اسکلت فلزی ساخته شده است که با مس و چوب آن را پوشانده اند.

گنبد حرم حضرت شاهچراغ (ع)

اولین گنبد حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) در زمان اتابکان فارس در سال 605 هجری شمسی ساخته شد. ملکه تاشی خاتون در سال 723 هجری شمسی، این گنبد را تعمیر نمود. پس از زلزله سال 1202 هجری شمسی، گنبد حرم فرو ریخت که به دستور حاکم فارس، حسینعلی میرزا قاجار، گنبد جدیدی برای آن ساخته شد. بر روی ساقه این گنبد سوره طه نوشته شده بود. در سال 1209 هجری شمسی، این گنبد تعمیر و سوره فتح به صورت آیینه کاری بر روی ساقه داخلی آن نوشته شد.

زلزله دیگری در سال 1232 هجری شمسی اتفاق افتاد که منجر به شکاف برداشتن گنبد و تعمیر آن شد. با گذشت زمان، شکاف های جدیدی در گنبد به وجود آمد که در سال 1306 هجری شمسی از میله های آهنی به منظور مهار کردن آن استفاده شد. این راهکار موفق آمیز نبود و خطر فرو ریختن گنبد هر لحظه بیش تر می شد. در نهایت این گنبد در سال 1338 هجرسی شمسی برداشته شد و گنبدی با اسکلت آهنی بر روی پایه های گنبد قرار گرفت.

کاشی کاری گنبد که چندان جلوه خوشایندی نداشت، در زمان تولیت آیت الله سید محمد مهدی دستغیب مورد مرمت قرار گرفتند. در واقع از آن جا که اسکلت گنبد از آهن ساخته شده بود، کارشناسان تصمیم گرفتند تا قطعات کاشی را با قالب های فلزی به بدنه اصلی گنبد متصل کنند. این گنبد بیش از 500 متر مربع مساحت دارد که ارتفاع و قطر آن به 14 متر می رسد. کاشی معرق روی گنبد در رنگ های مشکی، کرم، سبز، قهوه ای، زرد، سفید، فیروزه ای، لاجوردی و طلایی خود نمایی می کنند.

سردر های حرم حضرت شاهچراغ (ع)

صحن حرم حضرت شاهچراغ (ع) از 6 سردر ورودی تشکیل شده است.

سردر های غربی: سردر بزرگ جنوب غربی که با نام باب الرضا (ع) و شمال غربی که با نام موسی بن جعفر (ع) شناخته می شوند، به صحن جمهوری اسلامی اشراف دارند.

در گذشته تنها ورودی حرم، درب ورودی از سمت میدان احمدی یعنی سردر باب موسی بن جعفر (ع) بود که رو به روی درب مسجد جامع شهدا واقع شده بود و کاشی کاری آن پس از انقلاب اسلامی به پایان رسید. دو راهرو در کنار این ورودی تعبیه شد تا عبور و مرور مردم راحت تر صورت پذیرد. ضمن این که هنرمندان کارگاه آستان، عملیات قرینه سازی و کاشی کاری آن را انجام دادند.

علاوه بر نوشته « انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا» در بالای سردر که از سمت خیابان دیده می شود، این اشعار به چشم می خورند:

«این بارگاه شاهچراغ است کش مدام

بر بوستان خلد بود فخر از صفا

این بارگاه زاده موسی بن جعفر است

کور است پنچ واسطه تا شاه اوصیا»

محیط داخلی سردر به شکل هست ضلعی ساخته شده است که رسم بندی سقف آن با کاشی معرق، جذابیت این بخش را دو چندان کرده است. در دو طرف محیط داخلی سردر، کاشی کاری زیبایی به چشم می خورد که در برگیرنده اشعار دکتر نورانی وصال شیرازی و احمد وقار شیرازی می باشند.

با گذشت زمان، سردر باب الرضا (ع) در قسمت جنوب غربی به منظور رفت و آمد مردم ساخته شد که اسکلت آن از بتن می باشد و پیچک های سنگی و ستون های اطراف سر در به زیبایی هر چه تمام تر به دست سنگ تراشان آستان تراشیده شده اند.

این ورودی دبی دو لنگه به طول 1.20 متر و عرض 1.47 متر از جنش چوب ساج دارد که با ورق و قبه های هشت پر برنزی تزیین شده است که باعث افزایش استقامت درب شده اند.

سردر شرقی: از طریق سردر شرقی می توانید به مسجد جامع عتیق دسترسی داشته باشید.

سردر شمالی: این ورودی به بازار شاهچراغ و خیابان احمدی راه دارد.

سردر جنوبی: این ورودی به دارالشفا حرم و کوچه بین الحرمین منتهی می شود.

باب السجاد: درب کناری حرم مطهر حضرت سید میر محمد (ع)، باب السجاد نام دارد که به خیابان لطفعلی خان زند منتهی می شود.

درب های ورودی حرم حضرت شاهچراغ (ع)

هفت درب ورودی اصلی در حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) دیده می شود که شامل دو درب شمالی (ورودی خواهران)، دو درب جنوبی (ورودی برادران)، یک درب ورودی طلا و دو درب ورودی از ایوان مطهر می شود.

درب طلا ایوان حرم: این درب دو لنگه به طول 2.70 متر و عرض 90 سانتی متر، چهار چوبی دو متری دارد که قوسی 5.7 متری با ارتفاع 70 سانتی متر در بالای آن واقع شده است. در بالای قوس نوشته « قال رسول الله انا مدينة العلم و علی بابها، مثل اهل بيتی كسفينه نوح من ركبها نجی، ادخلوها بسلام آمنين، حب علی حسنه لاتضر معها معصيه» به چشم می خورد. بر روی هر دو لنگه در و چارچوب ها، چند بیت منبت شده است. درب قدیمی حرم که با نام درب ظل السلطان شناخته می شود، هم اکنون در موزه نگهداری می گردد.

درب نقره ای رواق جنوبی: این درب که با نام درب عسکر خانی شناخته می شود، دو متر طول و 30 سانتی متر عرض دارد و چهارچوب و در آن نقره اندود شده اند. بر روی بالای چارچوب، با خط نستعلیق نوشته زیر به چشم می خورد:

« بسم الله الرحمن الرحيم فی كتابا العيون بالاسناد عن علی بن موسی الرضا (ع) عن آبائه عن النبی فعن اللوح و القلم عن الله ولايه علی بن ابيطالب حصنی فمن دخل حصنی امن منعذ ابی.»

علاوه بر این، 17 بیت شعر از مرحوم قدسی بر روی درب به چشم می خورد. جالب است بدانید که عسکر خان، در برابر ملکی که وقف حضرت شاهچراغ (ع) و در اجاره او بود، این در را می سازد و به این آستان هدیه می کند. هنرمندان بزرگی مانند میرزا بزرگ زرگر، علی اصغر زرگر، میرزا علی آقا قلمزن و میرزا محمود قلمزن بر روی این درب کار کرده اند.

درب نقره رواق شمالی: درب و چارچوب رواق شمالی با روکش نقره می باشد که طول آن معادل 2.30 متر و عرض آن 1.40 متر می باشد. این درب که به درب حاج نصیر الملک شهرت دارد، در طبقه دوم موزه مطهر نگهداری می شود. بالای چارچوب نوشته « » به چشم می خورد و کل چارچوب و حاشیه با 20 بیت شعر از اشعار فصیح شوریده تزیین شده اند که توسط میرزا علیرضا خوشنویس با خط نستعلیق نگارش شده است.

امام زاده سید میر محمد (ع)

حضرت سید امیر محمد بن موسی (ع) از فرزندان حضرت امام موسی کاظم (ع) و برادر حضرت شاهچراغ (ع) بود که مزار ایشان در جوار حرم احمد بن موسی (ع) و در قسمت شرقی حرم مطهر قرار دارد. وی به دلیل عبادت زیاد به میر محمد عباد معروف بود. در مورد دلیل فوت حضرت سید میر محمد عابد، روایت های مختلفی وجود دارد. به طوری که برخی از منابع به شهادت ایشان پس از درگیری با نیرو های حاکم فارس اذعان کرده اند و منابع دیگری بر این باور اند که ایشان با مرگ طبیعی درگذشته است.

میرزا عنایت الله دستغیب رضوان الله علیه حدود سال 704 هجری شمسی متوجه نوری در خانه خود می شود که پس از جست و جو، به لوح قبری برخورد می کند که محل دفن جسد مطهر حضرت سید امیر محمد (ع) را نشان می داد. به این ترتیب او در این محل، بارگاهی می سازد و یا خرید تعدادی از خانه های اطراف، آن را توسعه می دهد. در برخی از منابع نقل شده است که قبر ایشان نیز تا سال ها مخفی بود تا این که در زمان اتابک بن سعد زنگی، قبر حضرت آشکار می شود.

نادر شاه افشار در زمان حکومت خود دستور مرمت بقعه را می دهد. ابتدا در سال 1258 هجری شمسی ضریحی از جنس نقره به دستور ناصر الدین شاه بر روی قبر مطهر نصب شد و سپس ضریح دیگری به دستور شاهزاده اویس میرزا در سال 1267 هجری شمسی برای این محل ساخته شد.

آستان مقدس شاهچراغ (ع) در گذشته، صحن و حیاط مستقل داشت و از طریق بازار بین الحرمین به حرم حضرت شاهچراغ (ع) اتصال پیدا می کرد. ایوان کوچک حرم از هنر سنتی برخوردار نشده بود، پس از توسعه آن، توسط هنرمندان بارگاه ملکوتی حضرت شاهچراغ (ع) نماسازی آن در دستور کار قرار گرفت. این چنین روایات و مدارک نشان می دهند که اولین گنبد حرم در زمان ظهیر الدوله ساخته شده است که بعد ها در زمان ناصر الدین شاه مورد مرمت قرار می گیرد.

بسیاری از سادات و دوست داران اهل بیت (ع) در جوار این حرم مطهر دفن شده اند. به طور مثال مرقد کوچکی در سمت چپ مرقد دیده می شود که روی لوح آن نوشته شده است:

«ابراهیم بن محمد بن موسی» که گفته می شود فرزند آن حضرت است.

کتابخانه تخصصی و مرکز پژوهشی آستان مقدس احمدی و محمدی (علیهما السلام) توسط ملکه تاشی خاتون گذاشته و ا وقع قرآن و کتاب های دیگر راه اندازی شد که با گذشت زمان به دلیل جنگ های متعدد مورد دستبرد قرار گرفت.

متولی آستان مقدس احمد بن موسی (ع) در سال 1286 هجری شمسی، اقدام به احیای این کتابخانه و فراهم نمودن کتاب های زیادی مانند رساله ها و کتب تالیفی خود، نمود که پشت جلد تمام آن ها کلمه وقف حک شده است.

جالب است بدانید که اولین کتابدار این مجموعه، شخصی به نام مصطفی موذن بود که در همان سال به این سمت منصوب شد. سال ها بعد بسیاری از کتاب های کتابخانه به دلیل بی توجهی پراکنده شد تا این که در سال 1343 هجری شمسی مصادف با میلاد حضرت علی بن موسی الرضا (ع) این کتابخانه مجدد گشوده شد.

در ابتدا 306 جلد کتاب در این مجموعه وجود داشت که شامل 227 جلد کتب خطی و چاپی از سید جلال الدین محمد مجد الاشراف شیرازی و 79 جلد کتاب اختصاصی درسی اهدایی اداره کل نگارش فرهنگ می شد. به همت محمد هادی سلاحی، کتابدار کتابخانه، تعداد کتاب ها در عرض 5 سال به 6675 جلد رسید. روند رشد کتابخانه ادامه پیدا کرد تا جایی که در سال 1356 تعداد آن ها به 800 جلد کتب خطی سو بیش از 8 هزار جلد کتب چاپی بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در زمان تولیت حضرت آیت الله حاج سید مهدی دستغیب، این کتابخانه در طبقه دوم ضلع جنوبی حرم در فضای بزرگ تری با امکانات بیش تر آغاز به کار کرد. موجودی کتابخانه و مرکز پژوهش آستان مقدس در سال 1394 به رقمی بیش از 65 هزار نسخه کتاب چاپی فارسی، بیش از 200 نسخه کتب نفیس، چاپ سنگی و….، 5 هزار کتاب مرجع، 8 هزار کتاب کودک و… رسیده بود.

موزه آستان مقدس حرم حضرت شاهچراغ (ع)

موزه آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع) در 30 آبان 1344 هجری شمسی، مصادف با عید مبعث افتتاح گردید و در سال های ابتدایی خود فقط روز های پنجشنبه به بازدید علاقه مندان اختصاص داده داشت.

اولین ساختمان موزه در مکان فعلی ورودی خواهران به حرم مطهر قرار گرفته بود که پس از انقلاب اسلامی در سال 1363 هجری شمسی تعدادی از اتاق های ضلع شمالی صحن شریف به سالن تبدیل شد و برخی از اشیای موزه در آن جا به نمایش گذاشته شدند.

ساختمان امروزی موزه حرم مطهر در سال 1372 هجری شمسی در ضلع جنوبی حرم به بهره برداری رسید. بعد از ده سال، کتابخانه قدیمی آستان که در طبقه فوقانی موزه واقع شده بود، به مجموعه موزه اضافه شد و فضای کلی آن به 1000 متر مربع افزایش پیدا کرد.

موزه آستان حضرت شاهچراغ (ع) آثار و منابعی از دوره های پیش از تاریخ تا دوران معاصر را در خود جای داده است که به طور کلی شامل 8 هزار شیء و بیش از 3 هزار نسخه خطی و سند قدیمی در آن نگهداری می شود و به صورت گردشی به نمایش گذاشته می شوند.

افراد مدفون در حرم حضرت شاهچراغ (ع)

از آن جایی که ایرانی ها علاقه زیادی به اهل بیت داشتند، زیارت قبور ائمه اطهار (ع) و دفن جسد آن ها در کنار مرقد، یک آرزو محسوب می شده است. حرم حضرت شاهچراغ (ع) نیز از این قاعده مستثنی نیست و در طول تاریخ، چهره های سرشناس متعددی در محوطه آن دفن شده اند که در ادامه به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد:

آيت الله شهيد سيد عبد الحسين دستغيب: دومين شهيد محراب انقلاب اسلامی که نسبت ايشان با ۳۰ واسطه به حضرت سجاد (ع) می ‌رسد.

حضرت آيت الله نجابت: ايشان از ياران آيت الله دستغيب بودند.

بسمل شيرازی: از دانشمندان بزرگ شيراز بود که پس از یادگیری علوم معانی و بيان و فلسفه و ادبيات در مدرسه حكيم شيراز، به فراگيری اشارات بوعلی سينا و اشعار ملاصدرا مشغول شد.

داوری شيرازی: او در علوم ادبی، آداب سخنوری، خط و نقاشی و… تبحر داشت و گل سر سبد خاندان وصال محسوب می ‌شد.

ميرزا ابوالقاسم سكوت: عارف مشهور قرن ۱۳ هجری قمری بود.

فرهنگ شيرازی: از شعرا و خوش‌ نويسان شيراز به شمار می‌رفت.

وصال شيرازی: او که مشهور به ميرزا كوچک خان بود، خوش ‌نویس و شاعری ماهر و از مریدان ميرزا ابوالقاسم شيرازی ملقب به سكوت محسوب می ‌شد.

سيد ماجد بحرانی: مولانا ملا محسن فيض كاشانی از شاگردان مشهور ايشان بود كه در علم حديث و فقاهت شهرت داشت.

صادق خان زند: برادر كريمخان زند بود که در سن ۵۵ سالگی به دستور آقا محمد خان قاجار به قتل رسید و هم اكنون سنگ مقبره او در ورودی موزه آستان نگهداری می‌ شود.

جعفر خان زند: او پدر لطفعلی خان زند بود كه در سن ۴۰ سالگی به دستور آقا محمد خان قاجار به قتل رسید.

وقار شيرازی: ایشان پسر ارشد وصال شيرازی بود که به تحصیل علوم صرف و نحو، ادبيات و حكمت الهی و غیره پرداخت و در عصر خود یک دانشمند محسوب می ‌شد. او در خوشنويسی، به‌ويژه خط نسخ و ثلث و رقاع مهارت داشت.

حكيم شيرازی: دومين فرزند وصال بود که تخلص شعری خود را طوبی انتخاب کرد و بعد ها آن را به حكيم تغيير داد. محل دفن وی در پايين ضريح مطهر حضرت شاهچراغ (ع) است.

ابوالقاسم شيرازی: چهارمين فرزند وصال بود که در نوشتن هفت خط مهارت داشت و ديوان اشعار، تاليفات و تصنيفات متعددی از او به يادگار مانده است.

توحيد شيرازی: پنجمين فرزند وصال شيرازی بود که در سرودن انواع شعر و هفت خط خوش‌ نويسی تبحر داشت.

عبد الوهاب يزدانی: فرزند دیگر وصال شيراز که او نیز از اساتید خوش ‌نویسی و شعر بود.

ميرزا حبيب الله شريفی: او از وقف ‌کنندگان آستان احمدی و محمدی (عليهما السلام) بود و بسیاری از موقوفه‌ های بانو تاشی خاتون برای آستان مقدس را پیگیری کرد و به ثبت این حرم رساند. محل تدفین وی در بخش كفش‌كن آستان مقدس قرار دارد.

عسكر خان: ايشان از مشهور ترين افراد مدفون در حرم مطهر است که در عسكر خانی از جنس نقره و در جنوبی حرم كه به رواق جنوبی راه دارد، از هدایای او به این محل بوده است.

حضرت آيت الله شيخ عبدالحسين حائری شيرازی: عالم مجاهدی که در شهر كربلا ديده به جهان گشود و مشرف به ايوان آستان مقدس احمدی (ع) به خاک سپرده شد.

در صورتی که اطلاعاتی بیش تری از حرم حضرت شاهچراغ (ع) دارید، می توانید آن را در انتهای این مطلب با سایر کاربران با من بیا به اشتراک بگذارید.

پرسش های متداول

علت نام‌ گذاری حضرت شاهچراغ (ع) چیست؟

مدفن حضرت تا دوره آل بویه ناشناس مانده بود تا این که پیرزنی هر شب جمعه متوجه چراغی در بالای تلی از خاک می ‌شود. موضوع را به امیر عضد الدوله اطلاع می ‌دهد و امیر برای بررسی صحت موضوع یک شب جمعه را به منزل پیرزن می‌رود که ناگهان پیرزن با دیدن نور چراغ فریاد می ‌زند: «شاه! چراغ»

حضرت شاهچراغ (ع) فرزند کیست؟

حضرت سيد امير احمد (ع)، پسر ارشد امام موسی كاظم (ع) و برادر امام علی بن موسی ‌الرضا (ع) هستند.

حرم حضرت شاهچراغ (ع) در کجای شیراز قرار دارد؟

حرم حضرت شاهچراغ (ع) در خیابان احمدی شیراز قرار گرفته است.

حرم حضرت شاهچراغ (ع) چه ویژگی ‌هایی دارد؟

حرم حضرت شاهچراغ (ع) علاوه بر جایگاه مذهبی مهمی که برای ایرانی‌ ها دارد و مدفن حضرت سيد امير احمد (ع) و حضرت سید امیر محمد (ع) است، به‌ خاطر هنر و معماری اسلامی و ایرانی به‌ کار رفته در آن، از جمله آینه‌کاری و کاشی‌کاری اهمیت دارد.