مسجد رستم پاشا استانبول

در میان دیدنی های تاریخی شهر استانبول، نام مسجد رستم پاشا به چشم می خورد که به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری شناخته می شود. این مسجد در قلب قسمت قدیمی شهر استانبول واقع شده است.

مسجد رستم پاشا توسط معمار مطرح عثمانی، معمار سنان طراحی شده است و به عنوان یکی از شاهکار های آن دوران به شمار می آید. این مسجد نام خود را از وزیر بزرگ دوره عثمانی، رستم پاشا که دستور ساخت آن را داده است، گرفته است.

ساخت مسجد رستم پاشا دو سال پس از مرگ این وزیر به اتمام رسید. وی با وجود این که در مسائل مالی استاد زبر دست بود و تجارت را در امپراتوری عثمانی گسترش داد، به این دلیل که میل آشکاری به قدرت ثروت داشت، از او چهره خوبی را به جا نگذاشته است.

بررسی تاریخچه و معماری مسجد رستم پاشا مواردی هستند که در این مطلب توسط با من بیا مورد بررسی قرار خواهند گرفت. با ما همراه باشید.

مسجد رستم پاشا استانبول کجا است؟

مسجد رستم پاشا در محله شلوغ امینونو در کنار خلیج شاخ طلایی قرار گرفته است. این مسجد در تاهتاکاله یکی از بنادر تجاری مهم در بخش قدیمی استانبول واقع شده است. شاید موقعیت مکانی مسجد رستم پاشا در مرکز تجاری پر رونقی مانند تاهتاکاله نشانه ای از میراث درخشان سیاست های مالی و تجاری رستم پاشا باشد. این مسجد دقیقا در انتهای خیابان بلند و قدیمی استانبول با نام اوزن کارسی (لانگ مارکت) قرار دارد و یادگاری از دوران بیزانس به حساب می آید.

مسجد رستم پاشا در 400 متری مسجد جدید استانبول و در 200 متری بازار مصری ها واقع شده است. این مسجد فاصله کمی نیز با پل گاتالا و مسجد توپکاپی دارد. شما می توانید با 20 دقیقه پیاده روی خود را به این مکان ها برسانید. مسجد رستم پاشا تا فرودگاه گوکچن 45 کیلو متر و تا فرودگاه آتاتورک 23 کیلو متر فاصله دارد.

مسیر دسترسی به مسجد رستم پاشا چگونه است؟

دسترسی به مسجد رستم پاشا مانند سایر آثار تاریخی شهر استانبول، چندان هم راحت نیست اما غیر ممکن هم نیست! کافی است در ایستگاه تراموا امینونو پیاده شوید و از کنار مسجد جدید سو ورودی بازار ادویه استانبول عبور نمایید.

زمانی که به کافی شاپ ترکی «مهمت افندی کوروکهوچی» رسیدید، به سمت راست بپیچید. در انتهای خیابان اوزن کارسی، قدیمی ترین خیابان شهر استانبول، در سمت راست ورودی کوچکی به مسجد رستم پاشا تعبیه شده است که برای رسیدن به آن باید پله ها را پشت سر بگذارید.

بررسی تاریخچه مسجد رستم پاشا استانبول

رستم پاشا در دوران جوانی در دهکده ای بوسینیایی به عنوان دامدار خوک فعالیت خود را آغاز کرد. او از طریق سیستم دوشیرمه عثمانی جذب شد، سیستمی که پسران جوان مسیحی را برای آموزش و خدمت به دولت و ارتش عثمانی در ازای مالیات به کار می گرفت.

رستم پاشا در قسطنطنیه تحصیل و به سرعت درجه های ترقی را پشت سر گذاشت. او سرنوشت سیاسی خود را از طریق ازدواج با مهرماه سلطان، دختر سلطان سلیمان رقم زد. هر چند که رستم پاشا به عنوان وزیر، برنامه های اقتصادی درخشانی را به منظور پیشرفت عثمانی پیشنهاد داد، وسواس پول و تمایل او به دسیسه های سیاسی رویداد هایی تلخ و دردسر های زیادی را به وجود آورد.

او نه تنها فرهنگ رشوه را به ساختار سیاسی عثمانی اضافه نمود، بلکه خود نیز رشوه های زیادی دریافت می کرد و از این طریق ثروت کلانی را جمع آوری کرد.

در سال 1544 میلادی، زمانی که رستم پاشا به عنوان وزیر به قصر ورود پیدا کرد، سلطان سلیمان در معرض پیری بود. او به همراه مهرماه سلطان و خرم سلطان (همسر سلطان سلیمان) قدرت و اداره امور سیاسی را به دست گرفت. آن ها با دسیسه تلاش کردند مصطفی پسر و ولیعهد سلطان سلیمان را از میان بردارند.

رستم پاشا در طی گفت و گویی او را قانع کرد که پسرش علیه سلطان توطئه ای در سر دارد. شاهزاده مصطفی به همین دلیل اعدام شد و رستم پاشا به یکی از قدرتمند ترین مردان دولت عثمانی تبدیل شد. او با همسر و مادر همسرش اتحاد سیاسی به وجود آورد تا تمام رقبای سیاسی خود را از بین ببرد.

رستم پاشا طولانی ترین دوران وزارت در زمان سلطنت سلیمان را پشت سر گذاشت و به مدت 14.5 سال به عنوان رئیس شورای امپراتوری شناخته می شد. رستم پاشا شخصیتی جنجال بر انگیز داشت، به گونه ای که مجبور شد دوره ای پس از دست داشتن در اعدام شاهزاده مصطفی و برانگیختن نفرت عمومی میان درباریان، از مقام وزیر بزرگ کناره گیری کند.

اما پس از گذشت سه سال با مداخله او، جانشینش کارا احمد پاشا اعدام شد و دوباره رستم پاشا به مقام وزارت نائل گردید. او تصویر خوبی از خود در فضای عمومی ارائه نداده بود. از این رو خواست با ایجاد خیریه عظیم خود و تعریف پروژه های عمومی این چهره را جبران کند. تعدادی مسجد کوچک تر و کاروان سرا نیز در شهر استانبول به نام رستم پاشا هستند. اما هیچ کدام از نظر ثروت و عظمت معماری امکان رقابت با مسجد رستم پاشا را ندارند!

مسجد رستم پاشا در واقع نوعی عذرخواهی سیاسی بود. او با وقف بخش عظیمی از ثروت خود و ارتباط و اتحاد با افراد بزرگ اسلام سنی، سعی داشت تا موقعیت خود را در میان مردم ترمیم کند. رستم پاشا فردی دین دار بود که برای توجیه سیاست های خود و اطمینان از این که مردم آن را درک می کنند، منافع دولت و منافع اسلام را در هم تنیده نشان می داد.

«نجیب اوغلو» در این باره چنین می گوید:

«منصب شیخ الاسلام (مفتی اعظم) قدرت و اعتباری عظیم داشت و «اوسوود» از سال 1545 تا زمان مرگش در سال 1574 این مقام را بر عهده داشت و به واسطه اتحاد با وزیرانی هم چون رستم پاشا و سوکولو محمد پاشا شهرت تازه ای پیدا کرد و فتوا های او مشروعیت دینی برای سیاست های کابینه فراهم می کرد.»

رستم پاشا هزینه های زیادی را صرف خرید مغازه و ملک در طی سال ها کرد. در واقع او برنامه ریزی کرده بود تا درآمد به دست آمده از مغازه ها و انبار ها را در اختیار مسجد قرار دهد و مسجد رستم پاشا با کمک این درآمد به فعالیت خود ادامه دهد و در صورت لزوم مورد بازسازی و مرمت قرار بگیرد. او می خواست به این صورت میراثی همیشگی از خود به جای بگذارد.

بررسی معماری مسجد رستم پاشا شهر استانبول

مسجد رستم پاشا پروژه ای متاثر از ثروت شخصی، اقتدار دولتی و مذهبی می باشد. این پروژه بر ارتباط میان دولت عثمانی و اسلام تاکید می کند. این ارتباط توسط سلطان سلیمان در دولت عثمانی و رستم پاشا که نماینده ای از اسلام سنی بود، به شدت تقویت شد. این مسئله را می توان به راحتی در آثار به جا مانده از آن دوران در مسجد رستم پاشا مشاهده نمود.

این مسجد و هر آن چه که رستم پاشا از ثروت شخصی خود به صورت میراثی عمومی باقی گذاشت، نشان دهنده مدیریت درخشان دولتی او، تمایل وی برای به دست آوردن وفاداری مردم و پایبندی مذهبی او می باشد.

رستم پاشا در دوران وزارت خود تاکید فراوانی بر تولید داخلی کاشی داشت و هر نوع ارتباط تجاری خارجی را در این زمینه متوقف کرده بود. این امر در نهایت منجر به توسعه یکی از مراکز معروف تولید کاشی به نام «ایزنیک» در دوره عثمانی شد.

نام سفال ایزنیک یا ظروف ایزنیک از نام شهر ایزنیک در غرب آناتولی گرفته شده است که به عنوان محل تولید این کاشی شناخته می شود. ایزنیک در واقع نوعی سرامیک تزیین شده می باشد که از اواخر قرن پانزدهم تا پایان قرن هفدهم تولید می شد.

در آن زمان مردم عثمانی از کاشی های ایتالیایی به منظور پروژه ها و ساختمان مختلف استفاده می کردند. رستم پاشا تلاش کرد تا این پول در اقتصاد و تولید داخلی هزینه شود و واردات کاشی از ایتالیا را محدود کرد. عجیب نیست که این صنعت کاشی و میراث اقتصادی در مسجدی که او به یادگار گذشته، مورد استفاده قرار بگیرد.

کاشی کاری مسجد رستم پاشا با فضای داخلی بسیار زیبا، در همه جای دنیا به عنوان یک شاهکار معماری به حساب می آید. کاشی های ایزنیک استفاده شده در این مسجد، شاهدی بر تمایل وی به تشویق تولید داخلی می باشد.

این کاشی ها تمام فضای داخلی، دیوار ها، ستون ها، محراب و منبر را تحت پوشش خود گرفته اند. تزیینات داخلی مسجد رستم پاشا از شهرتی جهانی برخوردار شده است و آن را از سایر آثار معمار سنان متمایز می سازد.

به طور کلی مساجدی که توسط معمار سینان طراحی و ساخته می شد، ظاهری ظریف با کم ترین تزیینات را داشت. اما مسجد رستم پاشا از حیث تزیینات استفاده شده، از مقبره پادشاهان چیزی کم ندارد! این مسجد گسست بزرگی از سنت معماری عثمانی به حساب می آمد. چرا که تقریبا تمامی دیوار های مسجد رستم پاشا با کاشی های زیبا و پیچیده ایزنیک تزیین شده اند. چیزی که تا پیش از آن نمونه ای در دوران عثمانی ندارد!

حمایت رستم پاشا از یک شاهکار معماری برای ترمیم تصویری رایج از ویژگی های بد اخلاقی و چهره عمومی او بود. انتخاب مسجد به عنوان مکانی مذهبی و تزیینات کاشی کاری نیز نشانگر همین موضوع می باشند. مکان انتخاب شده برای بنا کردن مسجد در تاهتاکاله، یک مرکز تجاری مهم نیز نشان دهنده سابقه او به عنوان مشاور ارشد اقتصادی می باشد.

این مسجد در جزییات، جنبه های مثبت و منفی یک مقام عثمانی پیچیده را برجسته می کند. نجیب اوغلو در این رابطه چنین می گوید:

«چه چیزی می تواند برای جادوگری مالی مناسب تر از یک مسجد با شکوه در مرکز فعالیت تجاری در بندر شلوغ پایتخت باشد؟

رستم پاشا پیش از آن که بنیاد های مذهبی تاسیس کند، روی ایجاد ساختار های تولیدی درآمدزا تمرکز داشت تا با درآمد این ساختار ها از آن بنیاد ها حمایت کند. روشی منطقی و اقتصادی که از طریق آن «امپراتوری وقف» عظیم خود را تاسیس کرد.

نکته دیگری که در مسجد رستم پاشا به چشم می خورد، طرح هایی می باشد که بر روی کاشی ها طراحی شده اند. رستم پاشا حامی یکی از هنرمندان دربار عثمانی به نام «کارا میمی»، مبتکر الگو های طراحی گل بود. رنگ های استفاده شده مانند سبز زیتونی و قرمز در این الگو ها انقلابی است که در هیچ یک از کاشی کاری های قرن شانزدهم دیده نمی شود.

در رنگ آمیزی کاشی ها از رنگ قرمز استفاده شده است که مورد غبطه کاشی سازان آن زمان بود. چرا که ساختن رنگ هایی مانند سفید، آبی، زرد و سبز کار دشواری به شمار نمی آمد. اما ساختن رنگ قرمز یک امر سخت و فوق العاده دشوار به نظر می رسید.

نقش ها مجموعه ای از نیلوفر های آبی فیروزه ای در کنار برگ های شبیه به پر می باشد. مسجد رستم پاشا با این که مساحت چندانی ندارد، یکی از نفیس ترین مساجد عثمانی در شهر استانبول به شمار می آید که شما را از رنگ های زنده، طرح های گل دار یا هندسی کاشی های ارزشمند ایزنیک شگفت زده خواهد کرد. بیش از 2300 قطعه کاشی ایزنیک در این بنا استفاده شده است که بسیاری از آن ها در طی سال ها مورد سرقت قرار گرفته اند.

سفال گران ایزنیک سبکی از دکوراسیون را توسعه دادند که انواع تزیینات سنتی و خلاقانه را با یکدیگر تلفیق کرده بود و مسجد رستم پاشا به عنوان یادگاری از ظرافت و خلاقیت این سبک بومی عثمانی شناخته می شود.

بیش تر درب های این مسجد با کنده کاری و منبت کاری تزیین شده اند. هم چنین تزیینات طلا کاری پیچیده ای بر روی دیوار ها و سقف دهلیز به چشم می خورد. جالب است بدانید که کاشی های استفاده شده در مسجد رستم پاشا، نخستین بار در کوره های ایزنیک تولید شدند و حمایت رستم پاشا از این طراح دربار به گسترش این سبک از گل کاری در تمامی تولیدات هنری عثمانی کمک نمود.

مسجد رستم پاشا از پلانی هشت ضلعی برخوردار شده است که به عنوان اولین نمونه از کار های معمار سینان با چنین پلانی شناخته می شود. این مسجد بر روی بلندی و روی سقف چند مغازه قدیمی بنا شده است. شما می توانید پس از عبور از پله های مارپیچ به آن جا دسترسی پیدا کنید.

مسجد رستم پاشا یک مناره و گنبدی مرکزی را شامل می شود که توسط چهار نیم گنبد تحت حمایت قرار گرفته اند. هم چنین 74 پنجره در اطراف این گنبد ها تعبیه شده اند. این نیم گنبد ها و طاق ها توسط ستون های هشت ضلعی با نام پای فیل، نگه داشته شده اند.

مسجد رستم پاشا در آتش سوزی بزرگ سال 1666 و زلزله 1776 دچار آسیب های فراوانی شد. اما مورد مرمت و بازسازی فرار گرفت. این مسجد در بین سال های 2017 تا 2020 نیز در طی سه سال بازسازی و مرمت شد و سپس درب های آن برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی باز گردید.

شرایط بازدید از مسجد رستم پاشا شهر استانبول

درب های مسجد رستم پاشا هر روز از ساعت 10 صبح لغایت 6 عصر به روی گردشگران باز می شود. اما در زمان اقامه نماز، امکان بازدید از این مسجد وجود ندارد. این مسجد نیز همانند سایر مسجد های شهر استانبول، نیازی به خرید بلیط ندارد.

تمامی بازدید کنندگان مسجد اعم از مسلمان و غیر مسلمان کفش های خود را پیش از ورود به مسجد در می آورند. این الزامی عملی محسوب می شود نه شرعی. چرا که نمازگزارن در زمان دعا و نماز زانو می زنند و یا با پیشانی فرش را لمس می کنند. به همین دلیل ترجیح می دهند که فرش ها تمیز نگه داشته شوند.

زمانی که به مسجد ورود پیدا می کنید، حتما به آرامی صحبت کنید. هم چنین در زمان عکاسی باید فلش دوربین خود را خاموش نمایید. این امکان وجود دارد افرادی که وقت تعیین شده برای نماز را از دست داده اند، ساعات دیگری را برای به جا آوردن نماز در مسجد انتخاب کنند. ادب حکم می کند در زمان عکاسی از سایر افراد، حتما اجازه بگیرید.

عکس گرفتن از مردم در زمان نماز، چندان مودبانه و خوشایند نمی باشد. از راه رفتن در مقابل نماز گزاران خودداری کند. همین طور پوششی مناسب را در جهت ورود به مسجد انتخاب نمایید.

معرفی دیدنی های اطراف مسجد رستم پاشا

مسجد جدید

مسجد جدید استانبول که با نام «ینی جامی» نیز شناخته می شود، در انتهای جنوبی پل گالاتا در منطقه امینونو قرار دارد. این مسجد بر خلاف نام خود، متعلق به 350 سال پیش می باشد. ساخت مسجد جدید به دستور صفیه سلطان در اواخر قرن شانزدهم آغاز شد. مسئولیت ساخت این مسجد بر عهده شاگرد معروف استاد سنان، داوود آقا بود. اما به دلیل اختلافات، برای نیم قرن ساخت آن متوقف شد. در نهایت در اواخر قرن هفدهم، به دستور مادر سلطان محمد چهارم، ساخت این مسجد به اتمام رسید و با نام مسجد جدید والده سلطان به شهرت رسید.

مسجد جدید از 66 گنبد تشکیل شده است و دو مناره با ارتفاع 52 متر را در خود جای داده است. فضای داخلی این مسجد به شکل مربعی با طول 41 متر به همراه چهار ستون بزرگ طراحی شده است. گنبد اصلی با قطر 17.5 و ارتفاع 36 متر بر روی ستون ها قرار گرفته است. این گنبد مرکزی توسط چهار نیم گنبد حمایت می شود. مسجد جدید در فاصله 400 متری مسجد رستم پاشا واقع شده است.

بازار مصری ها

بازار مصری ها بنایی تاریخی فرهنگی به شمار می آید که با داشتن 85 مغازه پس از بازار استانبول، بزرگ ترین بازار سرپوشیده شهر استانبول به شمار می آید. این بازار که با نام بازار ادویه جات نیز شناخته می شود، در واقع بخشی از ساختمان مسجد جدید می باشد.

بازار مصری ها با هدف تامین هزینه های تعمیر و نگهداری این مسجد، ساخته شد. این بازار توسط معماری به نام «کوجا قاسم آغا» طراحی و توسط فردی به نام مصطفی آقا ساخته شده است. بازار مصری ها در بخش اروپایی شهر استانبول، در منطقه امینونو و محله فاتح قرار دارد.

هم زمان با مرمت و بازسازی مسجد جدید در سال 1660 تا 1665، بازار مصری ها ساخته شد. این بازار از مالیات گرفته شده از مردم ساکن در ایالتی متعلق به عثمانی ساخته شده است. به همین خاطر با این نام شناخته می شود.

در ابتدای فعالیت و بازگشایی بازار مصری ها، از آن با نام ولیده کارسیسی یاد می کردند. این بازار در گذشته به عنوان محلی برای فروش گیاهان دارویی و عطاری ها به حساب می آمد و با گذشت زمان فروش ادویه جات به آن اضافه شد. در دهه هفتاد به تدریج از تعداد مغازه های ادویه فروشی این بازار کاسته شد و مغازه های فروش پوشاک، فرش، قصابی و خشکبار جای آن ها را گرفتند.

امروز شما می توانید از بازار مصری ها علاوه بر ادویه، محصولات متنوعی مانند شیرینی های سنتی ترکی، خشکبار، خاویار، پنیر ترکی، آجیل، موم عسل، چای و قهوه را خریداری کنید. بازار مصری ها حدود 270 متر با مسجد رستم پاشا فاصله دارد.

کافی شاپ مهمت افندی

در دوران گذشته که دسترسی به دانه های قهوه روست شده، چندان میسر نبود و بسیاری از مردم قهوه را در حالی که سبز بود، تهیه می کردند. آن ها دانه های قهوه را در ظرف های فلزی بر روی حرارت روست و با آسیاب های دستی، آسیاب می کردند. مهمت افندی اولین بنیان گذار فروش قهوه آسیاب شده در شهر استانبول بود.

پدر او فروشگاه عطاری داشت و در کنار گیاهان دارویی و ادویه، دانه های قهوه سبز را نیز به فروش می رساند. مهمت افندی پس از این که تحصیلات دانشگاهی خود را به اتمام رساند، برای کار در کنار پدر مشغول شد. او در سال 1871 با به دست گرفتن اداره فروشگاه ایده خلاقانه ای را جامه عمل پوشاند. او دانه های سبز قهوه را روست و آسیاب کرد و به فروش رساند. با این کار مهمت عطر قهوه تمام بازار استانبول را در بر می گرفت و مردم برای خرید به وجد می آمدند.

با گذشت زمان شرکت مهمت افندی گسترش پیدا کرد و توسط خانواده افندی به فعالیت خود ادامه داد. پس از فوت مهمت افندی در سال 1931، خانواده نام کوروکهوچی (به معنی فروشنده قهوه روشت شده) را برای خود برگزید.

با گسترش پیدا کردن این شرکت توسط پسران مهمت افندی، بسته بندی قهوه روست شده با کاغذ پوستی به بازار و فروشگاه ها ارائه شد. در آن سال ها ارائه چنین بسته بندی هایی در نوع خود، کاری جدید به حساب می آمدند.

پس از آن شرکت شعبه های متعددی را در گوشه و کنار شهر استانبول تاسیس نمود. یکی از این شعبه ها در فاصله بسیار کم با مسجد رستم پاشا و در خیابان منتهی به این مسجد واقع شده است. حتما در سفر به استانبول، سری به این کافی شاپ 100 ساله بزنید و خودتان را یک فنجان قهوه ترک دعوت کنید.

کاخ توپکاپی

کاخ توپکاپی در بافت قدیمی شهر استانبول و در بخش اروپایی آن در نزدیکی امیونونو واقع شده است. این کاخ به دریای مرمره و خلیج شاخ طلایی اشراف دارد. این کاخ در سال 1453 میلادی و با دستور اولین پادشاه عثمانی، 6 سال پس از فتح قسطنطنیه بنا شد.

کاخ توپکاپی برای بار ها مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و در طی چهار قرن، میزبان 30 پادشاه عثمانی بوده است. ساکنین این کاخ در ابتدا جمعیت کمی را شامل می شدند، اما در دوره هایی بین هزار تا چهار هزار نفر در کاخ توپکاپی سکونت گزیدند. این کاخ همانند شهری داخل شهری بزرگ تر بود که با دروازه ای حریم خود را تعیین می کرد و صرفا حرمسرا این کاخ 300 نفر را در خود جای داده بود.

کاخ توپکاپی از سه دروازه معروف تشکیل شده است که هر چه به بخش های درونی تر کاخ مانند حرمسرا و خزانه سلطنتی نزدیک تر بودند، عبور افراد کم تری از آن ها صورت می گرفت. این دروازه ها با نام های دروازه سلطنتی یا امپراتوری، سلام و سعادت شناخته می شدند.

دروازه ها و بخش های مختلف کاخ توپکاپی از معماری دوره های مختلف معماری اسلامی، اروپایی و عثمانی الهام گرفته شده است. این کاخ در زمان ساخت خود با نام کاخ جدید امپراتوری یا سرای عامره شناخته می شد. اما در قرن نوزدهم نام آن به کلمه ترکی «طوپقاپو» به معنای «دروازه توپ ها» تغییر پیدا کرد.

دلیل انتخاب این نام به نمایش گذاشتن توپ های جنگی مورد استفاده در جنگ های عثمانی در برابر دروازه اصلی کاخ توپکاپی اشاره داشت. این کاخ در فاصله 1.7 کیلو متری مسجد رستم پاشا واقع شده است.

اگر شما هم خاطره و یا اطلاعاتی در رابطه با مسجد رستم پاشا دارید، می توانید آن را در انتهای این مطلب با سایر کاربران با من بیا به اشتراک بگذارید.