عمارت مسعودیه تهران

تصور سفر به شیراز و یا حتی سفر به اصفهان و کاشان، بسیاری از افراد را به یاد عمارت ها و خانه های زیبای تاریخی می اندازد که از هنر گچ بری، کاشی کاری، خطاطی و نقاشی دیواری پر شده اند. اما در همین تهران بزرگ خودمان، دقیقا در مرکز شهر، بین مغازه های خیابان اکباتان، باغی وجود دارد که هنوز نفس می کشد و عمارت آن نیز معماری و هنر قاجاری را به نمایش گذاشته است.

عمارت مسعودیه یکی از بنا های تاریخی و به جا مانده از دوران حکومت قاجاریان در تهران می باشد که از نظر معماری و همین طور رویداد تاریخی رخ داده در آن، از اهمیت بسیاری برخوردار است.

با من بیا، پس از معرفی عمارت مسعودیه تهران، معماری و تاریخچه آن را نیز برای شما مورد بررسی قرار خواهد داد. با ما همراه باشید.

معرفی عمارت مسعودیه

عمارت مسعودیه تا سال ها پیش مهجور و ناشناس بود و کسی حتی فکرش را هم نمی کرد دقیقا در پشت میدان بهارستان و در شلوغی و هیاهوی خیابان جمهوری، پشت سر دری با نام میراث فرهنگی، عمارت و باغی به این بزرگی و زیبایی وجود داشته باشد. باغی که خصوصیات باغ ایرانی را در خود دارد و اثر معماری اروپایی در آن به چشم می خورد!

عمارت مسعودیه یکی از بنا های تاریخی به جا مانده از دوران قاجار و هم چنین دیدنی های پایتخت به شمار می آید که از زمان تولد خود، کاربری های مختلفی را تجربه کرده است. این عمارت به دستور مسعود میرزا ساخته شده است و به همین دلیل با نام مسعودیه شناخته می شود. مسعود میرزا ملقب به ظل السلطان، فرزند ارشد ناصر الدین شاه بود. عمارت مسعودیه به دلیل موقعیت مکانی که در میدان بهارستان از آن برخوردار شده است، اتفاقات و فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته است.

عمارت مسعودیه کجا است؟

عمارت مسعودیه در بافت مرکزی پایتخت واقع شده است و در میدان بهارستان، ضلع جنوب غربی، خیابان اکباتان قرار دارد.

دسترسی به عمارت مسعودیه تهران

به منظور بازدید از عمارت مسعودیه راه های ساده ای را پیش رو دارید. اولین راه این است که از طریق خط دو مترو به ایستگاه ملت بروید و پس از خروج از ایستگاه در خیابان ملت، تا خیابان اکباتان را پیاده پشت سر بگذارید.

ورودی عمارت مسعودیه در این خیابان قرار دارد. هم چنین از ایستگاه مترو بهارستان می توانید به ضلع جنوبی میدان بهارستان بروید و در خیابان اکباتان به ورودی عمارت مسعودیه دسترسی پیدا کنید. اما این روش راهی به نسبت طولانی را برای شما رقم خواهد زد.

در صورتی که تصمیم به استفاده از اتوبوس را دارید، خط میدان بهارستان – میدان جمهوری را سوار شده و در نزدیک ترین ایستگاه به این عمارت پیاده شوید.

بررسی تاریخچه عمارت مسعودیه

موسس خاندان قاجار آقا محمد خان، در سال 1200 هجری قمری، تهران را به عنوان پایتخت انتخاب نمود. از همین زمان بود که با دستور ساخت کاخ، باغ ها، کوچه ها و خیابان های شکل نوینی به شهر بخشید. فتحعلی شاه به عنوان اولین سازنده شهر تهران، باغ نگارستان را در خارج از حصار شهر تهران بنا نمود و سپس محل سکونت خود را از کاخ گلستان به آن ها منتقل کرد.

این باغ و دو باغ دیگر به نام های باغ سردار و باغ نظامیه، در خارج از خندق شمالی تهران ساخته شده بودند. باغ نگارستان در سال 1222 هجری قمری ساخته شد. در جنوب جلوخان باغ نگارستان، باغ نظامیه نیز بنا شد. این باغ در سال 1290 هجری قمری توسط ضل السلطان خریداری شد و سپس باغ مسعودیه و عمارت آن، اضافه گردید.

باغ نظامیه بر روی قطعه زمینی مربع شکل و محصور با دیوار ساخته شده بود و در محل تلاقی محور ها بنای اصلی در مرکز قرار داشت. او همانند پدر به ساختمان کاخ ها و بنا های چند در محدوده تهران ناصری و روستا های نزدیک آن پرداخته که باغ و عمارت مسعودیه از چشم گیر ترین آن ها به حساب می آیند.

عمارت مسعودیه در محله دولت تهران، در سمت غربی عمارت نظامیه، در زمینی به مساحت نزدیک به 4 هزار متر مربع و به معماری و سرکارگری رضا قلی خان (سراج الملک) در سال 1295 هجری قمری بنا گردید. هر چند تمام هفت کاشی نبشته این بنا (دو کتیبه در سر در اصلی، یک کتیبه در سر در کالسکه رو، دو کتیبه در عمارت دیوان خانه و دو کتیبه در عمارت مشیریه)، امروز به این تاریخ هستند، اما از آن جا که مسعود میرزا در سال 1290 هجری قمری بخشی از باغ و عمارت نظامیه را خریداری کرده بود، می توان تاریخ بنیان آن را همین سال به شمار آورد. هر چند این احتمال وجود دارد که بنا های ویران شده مسعودیه به این تاریخ بوده است.

بر اساس پژوهش ها و کاوشگری باستان شناسی در محوطه و بنای قاجاری عمارت مسعودیه تهران که از 5 آبان ماه 1390 تا 10 خرداد ماه سال 1391 به طور متناوب انجام شد، ظل السلطان در سال 1284 خورشیدی (1327 هجری قمری) به پسر خود وکالت داد که خانه اش (عمارت مسعودیه) را به هر کسی که مایل است، بفروشد. همدم السلطنه، همسر جلال الدوله، دختر میرزا یوسف مستوفی الممالک صدر اعظم، در سال 1328 عمارت مسعودیه را به ازای 50 هزار تومان خریداری کرد. در این معامله، وکیل همدم السلطنه، شخص مستوفی الممالک یعنی صدر اعظم وقت بود.

عمارت مسعودیه در طول سال های زندگی خود شاهد وقایع بسیاری بود. در جریان جنبش مشروطه با توجه به نزدیکی آن به میدان بهارستان و اختلاف ضل السلطان با برادرش مظفر الدین شاه و فرزند او، یکی از پایگاه های مشروطه خواهان و مخالفان محمد علی شاه بود.

در سال 1287 در نزدیکی این عمارت بمبی دست ساز زیر کالسکه محمد علی شاه منفجر شد که بهانه لازم را برای به توپ بستن مجلس دست او داد. پس از واقعه بهارستان، عمارت مسعودیه نیز به همراه خانه ظهیر الدوله و سایر مشروطه خواهان به رگبار بسته شد.

رضا شاه در سال 1299 خورشیدی، عمارت مسعودیه را از همدم السلطنه خریداری نمود و پس از یک سال، یعنی در سال 1300، آن را به وزارت فرهنگ و معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه هدیه نمود. وزارت آموزش و پرورش از سال 1302 تا سال 1377 شمسی در این مجموعه فعالیت داشت. در فاصله سال های 1342 و 1343 شمسی، عمارت مسعودیه برای مدت کوتاهی به عنوان دانشکده افسری مورد استفاده قرار گرفته است.

هیئت وزیران در جلسه مورخ 10 اسفند ماه سال 1376، بنا به پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش و با استفاده از ماده 114 قانون محاسبات عمومی کشور مصوب سال 1362 تصویب کرد که حق استفاده از عرصه و اعیان ساختمان قدیمی وزارت آموزش و پرورش، واقع در خیابان اکباتان به سازمان میراث فرهنگی کشور واگذار شود.

این مصوبه در واقع بر اساس توافق وزارت خانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی (که سازمان میراث فرهنگی به آن وابسته می باشد) و وزارت آموزش و پرورش صورت گرفت و پس از انجام نقشه برداری و تهیه مدارک لازم، مجموعه به شماره 2190، در تاریخ 27 دی ماه سال 1377، در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و حریم و ضوابط آن در تاریخ بهمن ماه سال 1377، تصویب و به مراجعه قانونی اعلام گردید.

سازمان میراث فرهنگی در راستای حفظ و احیای آثار و بنا های تاریخی، این مجموعه را با هدف بهره برداری از آن در سال 1389 به شرکت سرمایه گذاری عظام به مدت 30 سال واگذار کرد.

معرفی بخش های مختلف عمارت مسعودیه تهران

عمارت های اصلی مجموعه تاریخی مسعودیه شهر تهران شامل دیوان خانه، سفره خانه و حوض خانه، حیاط سید جوادی، عمارت سید جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیری، حیاط خلوت، عمارت سر در (پیاده)، عمارت سر در کالسکه رو، باغ دیوان خانه، عمارت دیوان خانه و بنای یک طبقه با زیر زمین می شود.

در یکی از عمارت ها، کافه مسعودیه با فضای گرم و دوستانه ای که دارد، عرقیات و دمنوش های خوشمزه ای را برای بازدید کنندگان از این مجموعه تاریخی سرو می کند. در صورتی که دوست دارید در فضای دوره قاجاری قرار بگیرید، طبقه زیری عمارت، عکاسخانه ای تعبیه شده است که لباس های قاجاری را ارائه می دهد تا با پوشیدن آن ها و عکاسی، لحظات خود را به ثبت برسانید.

در عمارت دیگری نیز، سالن تماشاخانه واقع شده است که به منظور برگزاری تئاتر مورد استفاده قرار می گیرد. سایر ساختمان های مجموعه هم کانون به گالری های فروش وسایل سنتی و زیور آلات دست ساز اختصاص داده شده اند.

بررسی معماری عمارت مسعودیه

در زمان ورود به مجموعه مسعودیه، روی درب ورودی، نشانی از معمار عمارت و ارادت وی به ضل السلطان و هم چنین سال تاسیس بنا را مشاهده خواهید کرد:

«نود و پنج بنا گشت پس از الف و دویست

ز قلی خان رضا چاکر ضل السلطان»

بر اساس مستندات به جا مانده، این باغ از دو قسمت بیرونی و اندرونی تشکیل می شد که در حال حاضر از قسمت اندرونی آن اثری به جا نمانده است. قسمت بیرونی مجموعه فعلی، باغ عمارت مسعودیه را شامل می شود. در این باغ در حال حاضر هفت عمارت وجود دارد که به وسیله حیاط هایی به یکدیگر اتصال پیدا کرده اند.

در حیاط اصلی از سر در باغ، یک محور کالسکه رو شروع می شود و تا حیاط مقابل دیوان خانه ادامه پیدا می کند. باغ به وسیله ستون های آجری و نرده های چوبی به دو قسمت غربی و شرقی تقسیم بندی شده بود که امروزه اثری از نرده ها به جا نمانده است.

حیاط مقابل دیوان خانه دارای یک حوض مدور می باشد که در دوره قاجار به شعاع حدود دو متر گرداگرد آن با آجر فرش شده بود و جهت گذاشتن گل به طور شعاعی از آن استفاده می کردند.

معماری قاجار

از شروع سلطنت ناصر الدین شاه تا پایان حکومت سلسله قاجار، بر اثر مسافرت های ناصر الدین شاه و جانشینان او و همین طور اعزام عده ای از محصلین ایرانی به اروپا و تحت تاثیر قرار گرفتن هیئت حاکمه و نخبگان جامعه، سبکی در معماری تولد پیدا کرد که التقاطی از معماری بومی و معماری غربی به حساب می آمد.

هنر معماری این زمان در مقایسه با دوره صفویه، به خصوص در مورد ساختمان و توده بسیار ضعیف شمرده می شود. تنها در زمان حکومت طولانی ناصر الدین شاه قاجار به دلیل نفوذ هنر غربی، هنر معماری هم چنین صنایع ظریف مانند گچ بری، آیینه کاری و کاشی کاری رونق یافتند.

ارتباط بیش تر ایران با غرب، معماران ایرانی را بر آن داشت تا عوامل مشخص معماری ایران را با روشن بینی و توجه خاصی با عوامل معماری غرب در هم آمیزند و آثاری خلق کنند که از نظر هنری دلپسند باشد.

معماری قاجار اصول، مبانی و الگو های قدیم معماری ایران را ارتقا بخشید و نوآوری هایی را از نظر فضا به وجود آورد. با این همه، قوت لازم خلق یک معماری نوین را نداشت. جایگاه و مرتبه معماری قاجار در تاریخ معماری گذشته ایران (پیش از دوره نوین) جای بحث و تامل دارد!

 اگر آثار معماری را از زاویه فضایی مورد ارزیابی قرار دهیم و به خلاقیت های فضایی در معماری توجه کنیم، معماری دوره قاجار ارزش پیدا می کند و در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به معماری های دوره های قبل مانند زندیه و صفویه قرار می گیرد. چرا که در معماری این دوره خلاقیت هایی فضایی افزایش پیدا می کنند.

تنوع فضا ها بیش تر می شود و فضا های نوینی به وجود آمده اند. فضا ها به گشایش و سبکی بیش تری می رسند و الگو های قدیمی معماری ایران در جهت گسترش فضا تکامل می یابند. به طور خلاصه، در صورتی که تکامل معماری را گشایش، شفافیت و سبکی غضا ها بدانیم، معماری این دوره به عنوان مرحله تکامل معماری قدیم ایران مطرح می شود.

سر در پیاده

ساختمان سردر پیاده به عنوان یکی از قدیمی ترین بنا های مجموعه مسعودیه شناخته می شود. علی رغم الحقات متعدد در دوره های بعدی، هنوز ویژگی های بنای اولیه، استخوان بندی معماری آن را تشکیل می دهد. این بنا از الگوی کلاسیک عمارت های ورودی دوران اول قاجار پیروی می کند. این الگو یک پلان سه قسمتی می باشد. به این معنی که سه فضای متوالی رو به معبر ورودی دارند که درب ورودی و تاکید اصلی معماری بر روی فضای مرکزی آن صورت گرفته است.

سیرکولاسیون طبیعی چنین فضایی، ورودی از مرکز و خروج از طرفین، از سوی مقابل می باشد. در دو سوی فضای مرکزی دو اتاق با تقسیم سه تایی وجود داشته است که عملکرد های مجموعه ورودی از جمله نگهبانی و یا حتی پذیرایی محدود را عهده دار می شد. این فضا ها در کنار فضای پر تزیین مرکزی، چنان معماری با شکوهی را شامل می شد که می توانستند برای برخی ملاقات های مهم خارج از محیط داخلی مجموعه کارکرد داشته باشد.

معماری سردر پیاده که به احتمال قریب به یقین متعلق به دوره فتحعلی شاه قاجار می باشد، با یک عقل نشستگی به صورت جلوخان، اولین مرتبه از سلسله مراتب ورودی را به بهترین نحو ارائه کرده است. بر روی محور ورودی یک عقب نشستگی کوچک تر و مسقف به چشم می خورد که به محل استقرار درب نفیس چوبی با تزیینات معرق و منبت می باشد. دو سکوی سنگی پیر نشین از اجزای جدا نشدنی ورودی ها در معماری ایرانی هستند که با تزیینات سنگی در خور و یک مقرنس 20 ردیف ورودی را به کمال زیبایی رسانده اند.

دو فضای سه قسمتی جانبی به صورت دو طاق نمای کوچک با مقرنسی بسیار ظریف و درب و پنجره که قطعا دچار تغییراتی شده اند نیز دیده می شوند. دو فضای سکو مانند نیم هشت در حد فاصل فضای سه قسمتی و یک نیم کاربندی 10 تایی با کاشی معقلی و قاب کشی هفت رنگ با نقش گره و کتیبه ای درخشان از کاشی هفت رنگ در میان دو نیم ستون به صورت مقرنس گچی سفید، ورودی را معرفی کرده اند که باعث جلب شدن نظر هر بیننده خواهند شد.

محوطه باغ

مساحت اصلی باغ مسعودیه، در ابتدا حدود 40 هزار متر مربع بود. اما تغییرات و تصرفات در طول زمان، مساحت باغ را به حدود 2 هکتار رسانده است. سردر کالسکه روی مجموع تاریخی مسعودیه، در نوع خود یکی از جذاب ترین بنا های مجموعه به شمار می آید. نه تنها از تزیینات زیبا و چشم گیر برخوردار شده است، بلکه یک راه حل هوشمندانه در تغییر زاویه محور باغ نسبت به خیابان به شمار می آید.

با ورود به باغ، آن چه که توجه شما را به خود جلب می کند، نمای اصلی دیوان خانه و حوض آب رو به روی آن می باشد که به واسطه خیابانی سنگ فرش به طول حدود 134 متر و رج درختان بلند کاج به ورودی اتصال پیدا می کند. این درختان در گذشته چنار بوده اند.

امروزه یک بنای آجری یک طبقه در سمت راست، دو بنای آجری سه طبقه در سمت چپ و یک بنای یک طبقه دیگر در همین سمت به چشم می خورند. این در حالی است که در گذشته، یک نرده چوبی با ستون های سنگی و چراغ هایی با پایه چدنی در میان رج درختان مرتفع چنار، باعث نشان دادن چهره عمومی باغ می شدند.

محوری فرعی اما ضعیف، عمود به محور اصلی و در امتداد سردر پیاده وجود دارد که به نظر می رسد در امتداد محور مرکزی باغ نظامیه قرار داشته است. فضای قابل توجه دور اصلی حوض به احتمال زیاد، جواب گوی حرکت کالسکه بوده است و ترکیب این فضای بزرگ با حجم قاطع دیوان خانه و حوضی به قطر 20 متر نقطه عطف محوطه محسوب می شد. به خصوص دیوار مجرد غربی با پنجره هایی که هر دو سوی آن فضای باز قرار داشت. این فضا را به فضایی منحصر به فرد در باغ سازی ایرانی تبدیل می کند.

حیاط های پی در پی غربی می توانست هر یک محوری فرعی را شکل دهد، خود حرکتی نوآورانه در طراحی باغ ها بوده است که به خوبی عملکرد اندرونی و بیرونی را پاسخ گفته اند.

در صورتی که شما هم اطلاعاتی در مورد این بنای تاریخی زیبا دارید، می توانید آن را در انتهای مطلب با سایر کاربران با من بیا به اشتراک بگذارید.

ساعات بازدید و بلیط عمارت مسعودیه

به منظور بازدید از عمارت مسعودیه، همه روزه به غیر از روز های سوگواری، بین ساعت 8 صبح تا 4 عصر، مراجعه کنید.

پرسش های متداول

عمارت مسعودیه کجا است؟

عمارت مسعودیه در میدان بهارستان، ضلع جنوب غربی، خیابان اکباتان واقع شده است.

قدمت عمارت مسعودیه به چه زمانی باز می گردد؟

عمارت مسعودیه از بنا های تاریخی به جا مانده از دوران حکومت قاجاریان می باشد.

چگونه با مترو به عمارت مسعودیه برویم؟

به منظور بازدید از عمارت مسعودیه راه های ساده ای را پیش رو دارید. اولین را این است که از طریق خط دو مترو به ایستگاه ملت بروید و پس از خروج از ایستگاه در خیابان ملت، تا خیابان اکباتان را پیاده پشت سر بگذارید. ورودی عمارت مسعودیه در این خیابان قرار دارد. هم چنین از ایستگاه مترو بهارستان می توانید به ضلع جنوبی میدان بهارستان بروید و در خیابان اکباتان به ورودی عمارت مسعودیه دسترسی پیدا کنید. اما این روش راهی به نسبت طولانی را برای شما رقم خواهد زد.

ساعات بازدید از عمارت مسعودیه به چه صورت است؟

برای بازدید از عمارت مسعودیه، تمامی روز ها به غیر از روز های سوگواری، از ساعت 8 تا 16 به آن مراجعه نمایید.